ابوالفضل خدائی: در روزهای اخیر وزیر امور خارجه کشورمان به کشورهای سوریه، لبنان و ترکیه سفر کرد. مناسبات در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و همچنین موضوعات مهم منطقه ای و بین المللی در دستور کار این سفرها بود. دولت سیزدهم که اولویت های خود را در سیاست خارجی تقویت روابط با همسایگان عنوان کرده به دنبال رفع موانع در افزایش حجم تبادل تجاری، سرمایه‌گذاری در ایران است. مهدی شوشتری دستیار وزیر و مدیرکل غرب آسیا و شمال آفریقای وزارت امور خارجه در گفتگویی با سیمای وطن به تشریح وضعیت روابط ایران با کشورهای منطقه پرداخت که در ادامه آن را می خوانید:
ارزیابی شما از سیاست خارجی دولت سیزدهم نسبت به کشورهای منطقه چیست؟ لطفا در این راستا چارچوب سیاست متوازن را نیز تشریح بفرمایید.
یکی از سرفصل ها و اولویت های سیاست خارجی دولت سیزدهم، رویکرد سیاست خارجی متوازن است که در برنامه وزیر محترم امور خارجه نیز در هنگام کسب رای اعتماد به مجلس شورای اسلامی ارائه شد. این رویکرد بدان معناست که جمهوری اسلامی ایران با تمامی مناطق و کشورهای دنیا، سیاست متوازنی را پیگیری می کند. اما در این بین برخی حوزه ها برای ایران در اولویت قرار می گیرند. در این چارچوب سیاست همسایگی مطرح می شود که دولت سیزدهم و دستگاه دیپلماسی، توسعه روابط با همسایگان، عادی سازی روابط و تنش زدایی با برخی از کشورهایی که در سالهای قبل تنش هایی با آنها وجود داشت، در دستور کار قرار می گیرد. دیپلماسی فعال اقتصادی و توسعه روابط اقتصادی و تجاری با این کشورها نیز از محورهای مهم در این زمینه است. مسائل ذکر شده محورهای اصلی سیاست خارجی دولت سیزدهم در قبال همسایگان و کشورهای منطقه است. در حوزه خلیج فارس، روابط خوبی با عمان و قطر شکل گرفته و تبادل مستمر هیات ها و رفت و آمدها و رایزنی های دیپلماتیک با این دو کشور انجام شده است. در روابط با امارات و کویت نیز شاهد ارتقای روابط و مناسبات هستیم و سفرای دو کشور در تهران مستقر شده اند.در خصوص روابط با عربستان نیز تا کنون ۵ دور گفتگو به ابتکار کشور دوست عراق انجام شده است و در حاشیه نشست بغداد ۲ در اردن، وزرای خارجه دو کشور بر ادامه گفتگوها تاکید کردند.
بیشتر بخوانید:
پشت‌پرده مواضع اخیر بغداد
روابط ایران و روسیه در قالب استراتژیک نمی‌گنجد
در خصوص عراق نیز شاهد روابط ممتازی در سطوح مختلف هستیم؛ در چند سال اخیر در حوزه تبادلات اقتصادی و تجاری، این کشور شریک دوم ایران پس از چین بوده و سطح روابط تجاری بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار در سال بوده است که با احتساب پروژه های صدور خدمات فنی و مهندسی افزون بر این رقم می باشد. حتی در دوره سخت کرونا که تمام روابط تجاری میان کشورها در دنیا دچار محدودیت شد، به دلیل سطح روابط و همچنین عزم و اراده طرفین، مرزهای دو کشور بسته نشد و شاهد رشد و توسعه روابط بودیم.
در حوزه غرب آسیا نیز روابط ممتازی با کشورهایی مانند لبنان و سوریه داریم. سوریه پس از رسیدن به ثبات امنیتی، وارد دوره بازسازی شده است و فرصت های خوبی برای فعالیت شرکت های ایرانی در این زمینه فراهم است؛ به ویژه برای بخش خصوصی و صدور خدمات فنی ـ مهندسی و همچنین شرکت های دانش بنیان که از ظرفیت های لازم برخوردار هستند. در گذشته اسناد متعدد همکاری بین تهران و دمشق امضا شده و زیرساخت های لازم برای همکاری ایجاد شده است؛ برخی از این اسناد اجرایی شده و بخش دیگری از آن نیز در آینده به مرحله اجرا خواهد رسید.
در بحث روابط با عراق فشار کشورهایی چون آمریکا و عربستان مطرح می شود و یا حتی ترکیه که گفته می شود در حال پر کردن جای ایران هستند. در این مورد نکته ای وجود دارد؟
باید در نظر داشته باشیم که عرصه اقتصاد و تجارت، یک حوزه رقابتی است و به طور طبیعی هیچ بازار بدون رقیبی وجود ندارد. به ویژه بازار عراق که بازاری نسبتا بزرگ به شمار می رود. این کشور بیش از ۴۰ میلیون نفر جمعیت دارد. این کشور به دلیل شرایط جنگ و بحران های امنیتی در چند دهه گذشته، عمدتا واردکننده کالا و محصولات است. به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران و مرز مشترک طولانی با بیش از ۱۴۵۰ کیلومتر و ۱۲ گذرگاه مرزی فعال، مزیت خوبی برای تولید کنندگان ایرانی برای فعالیت در بازار عراق فراهم است. به لحاظ قیمت تمام شده نیز کالاهای ایرانی از مزیت خوبی برای تجار و مصرف کنندگان عراقی برخوردارند.
این وضعیت در شمال و جنوب عراق یکسان است؟
بله، تفاوتی ندارد و در دوره کرونا مرزهای ایران با اقلیم کردستان عراق، حتی یک روز هم تعطیل نشدند. این نشان می دهد که مناسبات خوبی بین طرفین شکل گرفته است و چه در شمال و چه در جنوب عراق، وضعیت خوبی را در مناسبات تجاری با عراق شاهد هستیم. اما ضروری است که شرکت های ایرانی وارد فاز جدیدی از فعالیت های اقتصادی و تجاری با عراق در حوزه سرمایه گذاری، تولید مشترک، انتقال خطوط تولید به عراق و غیره شوند. این اقدامات می تواند گام های خوبی برای توسعه روابط و تضمین استمرار حضور کالاهای ایرانی در بازار عراق باشد.
با توجه به اظهارات آقای دکتر امیرعبداللهیان، وضعیت مذاکرات ایران و عربستان به چه شکلی است؟ آیا مساله هسته ای ایران مانع از ادامه گفتگوها شده است؟
همانطور که اشاره کردم، در رابطه با عربستان، تا کنون ۵ دور گفتگو در بغداد صورت گرفته و موضوعات مختلفی مطرح شده و شاهد گام های رو به جلو و تفاهماتی بوده ایم. به همین جهت است که دو طرف در حال حاضر در خصوص تداوم گفتگوها تفاهم دارند. نخست وزیر جدید عراق نیز اخیرا اعلام آمادگی کرده است که در ادامه تلاش های دولت قبلی عراق، در مسیر تسهیل گفتگوهای تهران و ریاض گام برمی دارد.
با توجه به روابط و مناسبات خوب ایران و ترکیه، همکاری دو کشور در منطقه بویژه در خصوص بحران سوریه چگونه است؟
ایران روابط بسیار خوبی با ترکیه دارد و در مراحل مختلف و دولت های گذشته یک مسیر باثبات و پایدار را طی کرده است. در حوزه مسائل منطقه از جمله سوریه نیز دو کشور برخی نظرات مشترکی دارند که زمینه همکاری های منطقه ای را فراهم نموده است. ایران به همراه ترکیه و روسیه، فرمت آستانه را ایجاد کرده و در این راستا با برگزاری جلسات و نشست های مختلف، در چند سال گذشته همکاری های مشترک موثری با این دو کشور داشته ایم که نتایج خوبی در بحران سوریه داشته که از آن جمله می توان به کمک به کاهش سطح بحران امنیتی و حل و فصل سیاسی بحران سوریه اشاره کرد. امیدواریم همکاری های مشترک با ترکیه در دوره جدید نیز تداوم یابد. ایران همواره دو کشور سوریه و ترکیه را به حل اختلافات و مشکلات از طریق گفتگو دعوت کرده است. در این رابطه ایران نقش مثبتی را ایفا کرده است. این موضوع از سوی آقای فیصل مقداد وزیرخارجه سوریه در کنفرانس مشترک مطبوعاتی با دکتر امیرعبداللهیان در دمشق بیان شد و طی آن آقای مقداد ضمن تشکر از تلاش های جمهوری اسلامی ایران، خواستار تداوم این تلاش ها در راستای بهبود روابط ترکیه و سوریه شد.
در بحث عادی سازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی، برخی صاحبنظران معتقدند که دلیل اختلافات کشورهای عربی با ایران، شیطنت های تل آویو در این زمینه است. از نظر شما نقش رژیم صهیونیستی در روابط ایران با کشورهای عربی تا چه حد موثر است؟
رژیم غاصب صهیونیستی به عنوان دشمن کل منطقه، ملت های مسلمان منطقه و همچنین ایران، همواره از هیچ تلاشی برای برهم زدن مناسبات ایران با کشورهای منطقه دریغ نکرده است. تل آویو همواره درصدد آن بوده تا در موضوعات بین المللی ایران از جمله مذاکرات هسته ای نیز نقش مخرب ایفا کند. اما همانطور که اشاره کردم، سیاست همسایگی، تقویت و توسعه روابط با همسایگان که در دستور کار دولت سیزدهم قرار دارد، می تواند تلاش های مخرب رژیم صهیونیستی را خنثب نماید. روی کار آمدن دولت افراطی و فاشیست نتانیاهو و اعلام سیاست ها و رویکردهای افراطی از سوی این رژیم سبب شده تا حتی کشورهایی که وارد روند عادی سازی روابط با آن شده اند نیز در مقابل رژیم صهیونستی اعلام موضع نمایند، به نحوی که برخی مقام های تل آویو نیز نسبت به روند عادی سازی با کشورهای عربی نیز ابراز نگرانی کرده اند. آنچه که در حاشیه جام جهانی اخیر و اعلام همبستگی با ملت فلسطین و مخالفت با رژیم صهیونستی رخ داد، برای مقام های رژیم صهیونیستی شوک آور بود. با توجه به اینکه تلاش های زیادی به منظور عادی سازی روابط با کشورهای عربی صورت گرفته بود، رژیم صهیونیستی به هیچ وجه انتظار چنین واکنشی را از سوی تماشاگران، مردم و رسانه ها نداشت. حتی شاهد واکنش هایی از سوی طرفداران تیم های غیر از کشورهای منطقه مانند برزیل، پرتغال و یا کشورهایی که وارد عادیسازی روابط با رژیم صهیونیستی شده بودند، بودیم که همین مساله نوعی از یأس و ناامیدی را در محافل سیاسی رژیم صهیونیستی ایجاد کرد که حتی برخی از تحلیلگران این رژیم مقالات و یادداشت هایی را منتشر کردند که در آن اتفاقات در حاشیه جام جهانی را به مرگ عادی سازی روابط تعبیر کردند. در هفته های اخیر نیز مجمع عمومیسازمان ملل اکثریت آراء خواستار نظر مشورتی دیوان بین‌المللی دادگستری درباره ماهیت اشغالگری اسرائیل در سرزمین فلسطین شد. در این رای گیری، تمام کشورهای عربی و اسلامی و حتی کشورهایی که وارد روند عادی سازی با رژیم صهیونیستی شده اند، به نفع فلسطین رأی دادند. این امر باعث خشم شدیدی از جانب رژیم صهیونیستی شد. پس از ورود بن گویر وزیر امنیت داخلی این رژیم به مسجدالاقصی و هتک حرمت آن، بار دیگر شاهد واکنش گسترده کشورهای عربی و اسلامی و محکومیت این اقدام بودیم. این تحولات نشان داد که فضا در منطقه آنگونه که رژیم صهیونستی تصور می کرد، نیست. در هفته های اخیر یکی از مراکز مطالعاتی در قطر، نتایج یک افکارسنجی عمومی در کشورهای عربی در خصوص موضوعات مختلف را منتشر کرد که بحث عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی یکی از موضوعات بود. طی این نظرسنجی که در ۱۵ کشور عربی صورت گرفته است، ۸۴ درصد مخالفت خود را با عادی سازی روابط اعلام کردند. در برخی از این کشورها مانند الجزایر و موریتانی درصد مخالفت ۹۹درصد بود. این نتایج نشان می دهد که افکار عمومی در منطقه همچنان در حمایت از فلسطین و در مخالفت با عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی است. معتقدم که این امر پیامی آشکار به کشورهایی بود که به دنبال عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی هستند.
نگاه دولت به رفع مشکلات اقتصادی داخلی با توجه به ظرفیت کشورهای منطقه چیست؟
دیپلماسی اقتصادی و فعال کردن آن در دستور کار دولت سیزدهم و دستگاه سیاست خارجی است و در این راستا معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه گام های مفیدی را در راستای توسعه روابط با همسایگان برداشته و طی یک سال گذشته با چند کشور همسایه کمیسیون های مشترکی اقتصادی برگزار شده است. برای بقیه کشورهای همسایه و دیگر کشورهای اسلامی نیز اقداماتی در دستور کار قرار دارد تا کمیسیون های مشترک اقتصادی فعال شوند. همچنین برگزاری نمایشگاه های اختصاصی جمهوری اسلامی ایران در کشورهای مختلف در دستور کار است. حضور شرکت های توانمند ایرانی در نمایشگاه های بین المللی منطقه از دیگر اقدامات خواهد بود.
موضوعات مهم زیرساختی مانند ایجاد، تقویت و فعال سازی کریدورهای حمل و نقل نیز به صورت جدی در دستور کار معاونت دیپلماسی اقتصادی قرار دارد تا از طریق تفاهم و توافقات دوجانبه یا چندجانبه با کشورهای منطقه، از ظرفیت های حمل و نقل منطقه به منظور تقویت و توسعه روابط اقتصادی و تجاری استفاده شود. آمار و ارقامی که گمرک جمهوری اسلامی ایران در گزارشات خود ارائه کرده، نشان دهنده افزایش تبادلات تجاری ایران با کشورهای همسایه است. اما به طور قطع ظرفیت ها بسیار بیشتر است و تلاش و برنامه ریزی به منظور گسترش تبادلات تجاری با همسایگان در حال انجام است تا بتوانیم از تمامی ظرفیت ها برای توسعه تجارت خارجی در راستای توسعه کشور بهره ببریم؛ مسائلی که در صورت تحقق باعث رونق تولید، اشتغال و درآمد ملی در کشور خواهد شد.
به عنوان سوال پایانی، چشم انداز روابط اقتصادی با کشورهای منطقه را چگونه ارزیابی می کنید؟
اگر بتوانیم با کشورهای همسایه به یک فهم مشترک در تقویت پیوندها و توسعه همکاری ها و مناسبات اقتصادی برسیم، این به نفع دو طرف خواهد بود. به هر حال تجارت موضوعی دوسویه است و ما باید با کشورهای منطقه به این فهم مشترک برسیم. در این بین دستگاه دیپلماسی نیز وظیفه تسهیل ارتباطات تجاری و اقتصادی را برعهده دارد. ضمن اینکه روابط میان بخش های خصوصی کشورها نیز باید تسهیل شود. اقداماتی چون برگزاری نمایشگاهها، تبادل هیات های تجاری و … موجب شناخت هرچه بیشتر تجار دو طرف از توانمندی های یکدیگر خواهد شد. یکی از مشکلاتی که با آن مواجه هستیم این است که تجار ما شناخت دقیقی نسبت به بازارهای هدف در منطقه ندارند. برای مثال در شمال آفریقا در کشورهایی مانند الجزایر، لیبی و… ظرفیت های خوبی وجود دارد؛ اما متاسفانه شناخت کمی نسبت به ظرفیت بازارهای آن منطقه وجود دارد. مشکلاتی از جمله حمل و نقل نیز وجود دارد که بخش های مختلف و ذیربط در حال رفع آن هستند. امیدواریم با اتفاق نظری که میان بخش های مختلف در کشور وجود دارد، بتوانیم تعاملات بخش خصوصی ایران با کشورهای منطقه را افزایش دهیم.
۳۱۱۳۱۱
