مدرسه؛ میدانی برای پرسش و پاسخ‌های سیاسی- اجتماعی
به گزارش خبرنگار گروه جامعه سیمای وطن، تربیت اجتماعی و سیاسی دانش‌آموزان یکی از موضوعات مورد توجه برای هر جامعه‌ای است که باید در اولویت خانواده‌ها، کارشناسان و مسوولان وزارت آموزش و پرورش قرار گیرد. تربیت اجتماعی و سیاسی دانش‌آموزان در ساحت‌های شش گانه سند تحول بنیادین عنوان شده است تا بر این اساس دانش‌آموزان بتوانند درک مناسبی از موقعیت اجتماعی و سیاسی خود، جامعه و مواجهه خردمندانه با تحولات اجتماعی و سیاسی داشته باشند.
کارشناسان نظام تعلیم و تربیت کشور با توجه به ضرورت پرورش نیروی انسانی برای حضور در ابعاد مختلف جامعه، سند تحول بنیادین را به عنوان نقشه راه تدوین کردند. براساس محتوا و متن این سند، پرورش دانش آموزان در ۶ ساحت تربیتی اعتقادی، عبادی و اخلاقی، تربیت اقتصادی و حرفهای، تربیت علمی و فناوری، تربیت اجتماعی و سیاسی، تربیت زیستی و بدنی و تربیت زیبایی‌شناختی و هنری می تواند انسان و در نهایت جامعه را برای رسیدن به کمال مطلوب هدایت کند.
عده‌ای از کارشناسان نظام تعلیم و تربیت پس از تنظیم سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و مشخص شدن این ساحت‌های ۶ گانه با انتقاد به نظام آموزشی آموزش محور، دانش‌آموزان را به انجام کارهای گروهی و خارج از کتاب درسی ترغیب می کنند.
آنها معتقدند که باید برای دانش آموزان زمانی قائل شد که بتوانند به جز فراگیری مطالب کتاب درسی در سایر ابعاد اجتماعی، اعتقادی، اقتصادی، سیاسی، زیستی و زیباشناختی هم پرورش یابند و به نوعی زندگی در اجتماع را در تشکل و سایر برنامه های غیر درسی تمرین کنند.
در این میان نوجوانان با پرداختن به ساحت سیاسی اجتماعی به عنوان آینده‌سازان کشور باید با آگاهی کامل در راستای بازشناسی، حفظ و اصلاح آداب، رسوم، هنجارها و ارزش‌های جامعه گام‌هایی استوار بردارند و در سال‌های آتی در کشور نقش‌آفرین باشند.
در واقع رعایت قانون، مسئولیت پذیری، مشارکت اجتماعی و سیاسی، پاسداشت ارزش‌های اجتماعی همه در گرو تربیتی مناسب در حیطه اجتماعی و سیاسی دانش‌آموزان است، همچنین کسب دانش و اخلاق اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی از دیگر موارد مورد توجه محسوب می‌شود.
این ساحت تربیتی همچنین شامل برقراری رابطه سازنده و مناسب در جامعه بر اساس نظام معیارهای شایسته و کسب صفاتی جمعی مانند نیکوکاری، مهرورزی، انصاف، خیرخواهی، بردباری، وفاق، همدلی و مسالمت‌جویی می‌شود.
تربیت اجتماعی و سیاسی دانش‌آموزان را با حقوق شهروندی آشنا می کند و امکان مطالبه‌گری اجتماعی را به آنها می‌دهد تا با عزت نفس در راستای رسیدگی به خواسته‌های خود تلاش کنند.
هرچند که دانش‌آموزان با برعهده گرفتن نقش‌های متفاوت در مدرسه مانند شرکت در مجلس دانش‌آموزی، انتخاب نماینده و حضور در فعالیت‌های تشکل‌ها می‌توانند نقش‌آفرینی و مطالبه‌گری را به درستی تمرین کنند اما رفتار برخی از دانش‌آموزان در تجمعات اخیر یک ماه گذشته در مدارس و شیوه بیان ناملایم تعدادی از آنها برای رسیدگی به خواسته‌هایشان نشان می‌دهد که باید شرایط ویژه‌تری برای آموزش درخواست‌های مدنی آنها در نظر گرفت.
در این راستا، کارشناسان آموزشی و تربیتی معتقدند که اتفاقات اخیر جامعه نشان می‌دهد که وزارت آموزش و پرورش باید توجه بیشتری به ساحت تربیت سیاسی و اجتماعی دانش‌آموزان نشان دهد، همچنین از یک سو مطالبه‌گری به شیوه مدنی را به دانش‌آموزان بیاموزد و از سوی دیگر خود نیز بتواند پاسخ‌های قانع‌کننده‌ای به دانش‌آموزان ارائه کند تا نوجوانان در شرایطی مسالمت‌آمیز درست را از نادرست تشخیص دهند.
مدارس و فضای آموزشی بهترین موقعیت برای گفت و گو
در این راستا عماد افروغ جامعه شناس در گفت و گو با خبرنگار گروه جامعه سیمای وطن اظهار داشت: احتمالاً یکی از دلایل منجر به اعتراض دانش آموزان این است که آنها در ۲ سال گذشته با شرایط کرونایی، آموزش غیرحضوری و دوری از محیط‌های آموزشی مواجه شدند و در نتیجه دسترسی آنها به شبکه‌های مجازی و اینترنت راحت شد که به طور طبیعی امکان محرک‌های بیرونی علاوه بر برخی انگیزه‌ها و محرک‌های درونی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم فزونی گرفت.
وی توضیح داد: حالت مستقیم محرک‌های بیرونی یا درونی به متأثر شدن از دعوت‌های اعتراضی مخرب و غیرمستقیم منجر شد که ناشی از عدم تربیت لازم سیاسی از طریق همان محیط‌های آموزشی است که حداقل می‌توانست به عنوان عامل بازدارنده در برابر این نوع دعوت‌ها نقش‌آفرینی کند.
این جامعه شناس ادامه داد: همچنین سوال جدی‌تر این است که چرا دانش‌آموزان به این شکل اعتراض خود را بروز می‌دهند و چرا آموزش ندیده‌اند که به شکل مدنی اعتراض خود را نشان دهند تا دولتمردان و مخاطبان اصلی نیز بتوانند به شکل مدنی، مطالبات آنها را بشنوند؛ یعنی هم بستری را برای اعتراض مدنی مهیا کنند و هم گوشی برای شنیدن منتج به عمل داشته باشند.
افروغ اضافه کرد: دانش‌آموزان برای اعتراض مدنی در مدارس با توجه به اهمیت جامعه پذیری سیاسی، آموزش ندیده‌اند و به عبارت درست‌تر به آنها یاد نداده‌ایم که چگونه در سنین بالاتر اعتراض بر حق خود را بروز دهند این در حالی است که باید در سنین دانش‌آموزی به آنها یاد می‌دادیم و یاد بدهیم که چه حقوقی دارند.
این جامعه شناس با تاکید بر اینکه اولیای مدرسه باید دانش‌آموزان را با حقوق شهروندی آشنا کنند، عنوان کرد: هرچند که این حقوق شهروندی مربوط به سنین بالاتر آنها (برای مثال ۱۸ سال به بالا) باشد اما باید در مدرسه با این مسائل آشنا شوند و باید فصل سوم قانون اساسی که مربوط به حقوق ملت است را به درستی بشناسند و این آشنایی نیز باید با تمرین و ممارست صورت گیرد تا برای آنها درونی شود.
وی افزود: برای آشنایی دانش‌آموزان با حقوق شهروندی باید برای آنها کلاس‌هایی برگزار شود و اوقات فراغتی را به بررسی این مسائل اختصاص دهند تا از این طریق به حقوق و تکالیف خود آگاه و مسلط شوند.
وی گفت: دانش آموز باید بیاموزد که با تکیه بر اصول و حقوق مصرح در قانون اساسی چگونه اعتراض خود را با توجه به اصل ۲۷ قانون اساسی بروز دهد و اولیای مدرسه نیز در مقام مخاطب این اعتراضات حتی به صورت شبیه‌سازی شده، چه تکالیفی برای شنیدن این اعتراضات بر عهده دارند.
این جامعه شناس تاکید کرد: چگونگی بروز و ظهور اعتراضات را می‌توان در مدارس در قالب‌های مختلف روزنامه دیواری، شعارنویسی، صدور بیانیه و انتقال درخواست‌ها و مطالبات خود به دانش آموزان آموخت.
این جامعه شناس درباره اینکه در شرایط کنونی چگونه باید اعتراض دانش آموزان را شنید، گفت: اکنون کلاس‌های درس باز است و دانش‌آموزان به کلاس می‌روند و به راحتی و با ارتباط گفتمانی مناسب و صریح و با شناخت منطق گفت و گو و با توجه به ابعاد نظری و روانشناختی آن می‌توان با این دانش آموزان به بحث نشست و از خواسته آنها با ایجاد امنیت خاطر برای شنیدن دلایل و استدلال هایی آنان اطلاع یافت.
افروغ عنوان کرد: دانش آموز از طریق زمینه سازی برای گفت و گو متوجه خواهد شد که آیا خواسته خود را می‌داند و می‌تواند درباره آن سخن بگوید یا اینکه تحت تاثیر یک هیجان قرار گرفته است؟ از این رو باید حرفهای دانش‌آموزان را شنید و برای این کار فرصتی بهتر از مدارس و کلاس‌های درس نیست.
وی عنوان کرد: گفت و گو با دانش‌آموزان باید در فضایی آرام، بدون ترس و با احساس امنیت خاطر صورت گیرد و بر این اساس مدارس و فضای آموزشی بهترین موقعیت‌ها هستند البته این گفت و گو به شیوه تربیتی ما برمی‌گردد که دانش آموزان بتوانند به راحتی خواسته خود را مطرح کنند.
این جامعه شناس گفت: برخی خواسته‌ها، ماهیت دانش آموزی و متعارف دارد و برخی دیگر مربوط به خواسته‌های شهروندی آنان است که باید سال‌های بعد مطالبه کنند اما اکنون می‌خواهند درباره آن صحبت کنند؛ بنابراین باید در یک فضای گفت و گویی مسالمت آمیز به استماع حرف‌ها و مطالبات آنها نشست.
تعریف فضایی برای پاسخ به پرسش‌های دانش‌آموزان
صادق ستاری فرد سخنگوی آموزش و پرورش امروز در گفت و گو با خبرنگار گروه جامعه سیمای وطن اظهار کرد: یکی از ساحت‌های تربیتی در آموزش و پرورش، تربیت اجتماعی و سیاسی است یعنی دانش‌آموزان اقتضائات سیاسی و اجتماعی روز جامعه را متوجه شوند و بتوانند تحلیل مناسبی داشته باشند.
وی افزود: از طرفی ساحت تربیت عبادی، اعتقادی و اخلاقی هم مورد توجه است اما اتفاقات اخیر به دلیل دور بودن دانش آموزان از محیط مدرسه در ۲ سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا و هم رها بودن فضای مجازی و محیط هیجانی شکل گرفته است و به نظر می رسد که کودکان و نوجوانانی که اقداماتی را انجام می دهند، بیشتر به علت شکل گیری فضای هیجانی است.
سخنگوی آموزش و پرورش خاطرنشان کرد: آموزش و پرورش باید فضایی را برای تربیت ساحت سیاسی و اجتماعی، همچنین ایجاد فضایی برای تخلیه هیجانات کودکان و نوجوانان و در واقع پاسخ به پرسش‌های دانش‌آموزان و رفع ابهامات نسبت به مسائل روز سیاسی و اجتماعی دانش‌آموزان تعریف کند.
ستاری‌فرد یادآورشد: در این راستا باید زیرساخت و تمهیداتی را پیش بینی کنیم که نسبت رفع اقدامات روحی و فضایی اقدام کند.
ایجاد فرصت‌هایی برای گفت و گو با دانش‌آموزان
همچنین اصغر باقرزاده معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش ارتباط مستمر و صمیمی با نوجوانان را اولین قدم برای کاهش خشونت دانست و گفت: جامعه شناسان یکی از اشکالات نسل امروز را نبود ارتباط مستقیم ما با نسل جدید می دانند، نماز یک تمرین ارتباط بین بندگان و خداست.
وی با تاکید براینکه باید از هیجات حضوری شدن مدارس کاسته شود، گفت: معلمان و دانش آموزان ۲۵ ماه ناجوانمردانه مجبور به ترک حضور در مدرسه شدند. نبود ارتباط مستقیم با دانش آموزان در برنامه حضوری هیجانات را افزایش می‌دهد.
باقرزاده یاد آور شد: برای اولین قدم باید شرایط حضوری شدن مدارس را با آرامش پیش ببریم تا دانش آموزان، اولیا و معلمان به شرایط عادی بازگردند.
وی عنوان کرد: برنامه‌هایی برای باز شدن باب گفت و گو با دانش آموزان داریم، باید معلمان فرصتی را برای گفت و گو با دانش آموزان داشته باشند و شرایطی برای ابراز وجود احساسات و هیجات نوجوانان فراهم شود.
وی ادامه داد: بروز این هیجانات می تواند در فضایی غیر از مدرسه مانند اردوگاه‌ها، کانون‌های پرورشی فکری و کانون‌های فرهنگی‌هنری صورت گیرد. براساس راهکار سند تحول بنیادین ۱۰ تا ۲۰ درصد آموزش را به غیر از فعالیت های کلاسی اختصاص خواهیم داد.
معلمان حوزه تربیتی پاسخگوی نیازهای دانش‌آموزان باشند
همچنین میکائیل باقری مدیرکل قرآن، عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش در گفت و گو با خبرنگار گروه جامعه سیمای وطن اظهار کرد: گرچه همکاران در سراسر کشور در حوزه تربیت تلاش کردند که فعالیت‌ها تعطیل نشود اما تربیت باید چهره به چهره صورت گیرد و این درحالیست که در این مدت زمان طولانی، تعامل رو در رو وجود نداشت.
مدیرکل قرآن، عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش با اشاره به آسیب‌های ناشی از حضور بی حد و حصر دانش آموزان در فضای مجازی و غرق شدن آنان در شبهات و نیافتن پاسخ‌های قانع کننده گفت: برای دانش‌آموزان شبهه‌افکنی کردند و آنها پاسخ مناسب برای شبهات نیافتند بنابراین در زمینه تربیت باید اقدامات جدی‌تری صورت گیرد و امیدوارم با حضوری شدن مدارس گام جدی‌تری در این زمینه برداریم.
وی یادآورشد: بی‌شک از میان فرهنگیان، اولیا و مراکز تخصصی تربیت معلم و مدرس افرادی وجود دارند که پاسخگوی مسائل و خواسته‌های دانش‌آموزان باشند، باید در حوزه تربیتی پاسخگویی به دانش‌آموزان صورت گیرد و ساماندهی نیرو و فعالیت در این زمینه انجام شود.
مدیرکل قرآن، عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش افزود: جلسات مختلف کارشناسی در این مورد برگزار شده و باز هم از این جلسات خواهیم داشت همچنین دوره‌هایی را تدارک دیده‌ایم.
