فرجام چهار گروه شبه‌نظامی
فضای ناامن خیابان‌ها و ترورهای در حال افزایش دخترها و پسرها و خانواده‌ها در پست‌های ایست -بازرسی ساختگی در معابر و کوچه‌های تهران، چهار گروه شبه‌نظامی انقلابی را مجبور کرد تا دست از اختلافات بردارند و تحت نام و فرماندهی واحد، عوامل ناامنی و ترورها را شناسایی کنند. نامی که در ابتدا تداعی کننده گارد جاویدان شاهنشاه پهلوی بود اما به پیشنهاد یک عضو نهضت آزادی ایران این شباهت از بین رفت.
به گزارش سیمای وطن، امروز دوم اردیبهشت چهل و سومین سالروز تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۸ است.
ناامنی‌های خیابانی و شدت گرفتن ترورها از سوی گروهک‌های ضدانقلاب به خصوص گروهک‌های تروریستی فرقان و منافقین در روزها و ماه‌های اول اخراج محمدرضا شاه پهلوی از کشور و پیروزی نظام جمهوری اسلامی، موجب شد چهار گروه شبه نظامی به صورت خودجوش تحت عنوان «پاسدار» اقدام به حفاظت مسلحانه و نظم‌بخشی به رفت و آمدهای خیابانی کنند.
گروههای مذکور تحت مدیریت آیت‌الله حسن لاهوتی در پادگان باغشاه، حجت‌الاسلام محمد منتظری در مرکز گارد شهربانی و دانشگاه تهران، عباس زمانی یا همان برادر شریفِ معروف در پادگان جمشیدیه و نهضت آزادی که آن زمان در کنار دولت موقت قرار داشت در پادگان سلطنت‌آباد، به صورت موازی با نیروهای نظامی ارتش، ژاندارمری، شهربانی، کمیته‌های انقلاب اسلامی و بسیج مردمی، برای خود وظایف و مسوولیت‌های مختلفی را تعریف کردند.
موازی‌کاری‌ها، اختلافات بینشی و روشی و تداخل‌های کاری حافظان پاسدار با نیروهای نظامی رسمی که آن زمان به دلیل محاکمه و اعدام فرماندهان طاغوتی‌شان وضعیت ناپایداری داشتند، موجب تشدید هرج و مرج‌ها و بی‌انظباطی‌های زیادی در برقراری امنیت در شهرها به خصوص امنیت شهر تهران شده بود.
این شرایط با نگرانی برخی اعضای دولت موقت از کودتای احتمالی برخی امرای ارتش، دولت موقت را به فکر تاسیس نیروی نظامی قابل اعتمادتری به نام «گارد ملی» انداخت. دولت موقت طرح تاسیس گارد ملی را تهیه و با تایید رهبر فقید انقلاب اسلامی و انتصاب آیت‌الله حسن لاهوتی اجرایی شد. با صدور فرمان امام هر چهار گروه شبه‌نظامی تحت فرماندهی دولت موقت قرار گرفتند و عباس امیرانتظام، سخنگوی دولت موقت در دوم اسفند ۱۳۵۷ خبر تاسیس گارد ملی را رسانه‌ای کرد.
مشترک بودن واژه «گارد» در دو کلمه «گارد ملی» و «گارد جاویدان شاهنشاه پهلوی» باعث شد برای جلوگیری از تداعی شدن فضای نظامی‌گری سلطنتی، نام «گارد ملی» به «سپاه پاسداران» تغییر کند و گروههای شبه‌نظامی که به صورت غیررسمی خود را پاسدار انقلاب می‌دانستند تحت مدیریت واحد «سپاه پاسداران» درآیند.
پیشنهاد دهنده این تغییر نام، محمد توسلی سومین دبیرکل نهضت آزادی ایران بود.
خاطره تغییر
محمد توسلی در خاطرات مکتوب از شرایط زمانی تاسیس گارد ملی و توضیح دلایل تغییر این نام به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نوشت: «نبود نیروهای حافظ امنیت با واکنش رهبر فقید انقلاب مواجه شد که اعلام کردند برای جلوگیری از تشنج‌ها و ایجاد نظم، گارد ملی تشکیل شود. تشکیل گارد ملی به دولت موقت و از سوی آن به دکتر ابراهیم یزدی، معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب، سپرده شد و او با توجه به همکاری‌ای که با یکدیگر داشتیم و به ویژه این که مدرک کارشناسی ارشد بنده در آمریکا در زمینه سازماندهی بود، تصدی امور مربوط به تدوین اساسنامه آن را به من سپرد.
همزمان امام حکمی به مرحوم آیت‌الله لاهوتی دادند و ایشان نماینده رهبر انقلاب در پروژه تشکیل گارد ملی شد. من و لاهوتی در پادگان باغشاه مستقر شدیم و از ۲۳ بهمن تا هفت اسفند ۱۳۵۸ که من به شهرداری تهران رفتم، پیش‌نویسی برای اساسنامه گارد ملی تدوین کردیم که این پیش‌نویس به دکتر یزدی، معاونت امور انقلاب سپرده شد. در این پیش‌نویس شورای فرماندهی و واحدهایی در زیرمجموعه آن پیش‌بینی شده بود.
ترکیب شورای فرماندهی گارد ملی شامل پنج عضو نماینده وزارت کشور اعم از سرگردی از ژاندارمری که مسؤول حفظ امنیت کشور را برعهده داشت، آقای فاتحی نماینده دادستان کل کشور، سرهنگ دیزجی نماینده ستاد مشترک، آیت‌الله حسن لاهوتی نماینده امام در سپاه و دکتر ابراهیم یزدی نماینده دولت موقت، واحدهای زیرمجموعه گارد ملی را شکل دادند.
پس از تصویب پیش‌نویس اساسنامه گارد ملی که حالا به سپاه پاسداران تغییر نام داده بود، در شورای فرماندهی و شروع کار واحدهای زیرمجموعه و انتخاب فرماندهان سپاه در چند مرکز استانی و پس از برگزاری اولین گردهمایی فرماندهان و فعالان سپاه پاسداران در پادگان عباس‌آباد که من و لاهوتی نیز در آن شرکت داشتیم، جمعی که با حضور چنین نهادی در دولت موقت موافق نبودند در پادگان جمشیدیه نهادی موازی تشکیل دادند و در همان فروردین ۱۳۵۸ پس از انتقال آقای یزدی به وزارت امور خارجه، نهاد سپاه از دولت موقت جدا شد و زیرمجموعه شورای انقلاب قرار گرفت.
خط مستقل
هرچه از همکاری گروههای چهارگانه و دولت موقت گذشت، اختلاف نظر و دیدگاه‌ها شدت گرفت. این اختلافات رفته رفته بر کارایی و عملکرد هر چهار گروه شبه‌نظامی تاثیر منفی گذاشت و نظم و امنیت شهر تهران را تحت‌الشعاع خود قرار داد. محسن رضایی، محسن رفیق‌دوست و عباس دوزدوزانی که از ابتدا در بدنه نیروهای نظامی انقلابی حضور داشتند برای حل مشکل نزد امام به قم رفتند و خواستار منفک شدن سپاه پاسداران از حوزه عمل دولت موقت و قرار گرفتن زیر نظر شورای انقلاب شدند که با موافقت رهبر فقید انقلاب اسلامی «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» تحت فرماندهی و کنترل شورای انقلاب اسلامی که متشکل از نیروهای مذهبی و نظامی بود، قرار گرفت.
به فاصله کوتاهی بعد از این تغییر، نمایندگان چهار گروه شبه‌نظامی هر یک سه نماینده برای تشکیل شورای فرماندهی سپاه پاسداران معرفی کردند. اولین شورای فرماندهی سپاه مرکب از عباس زمانی، جواد منصوری، عباس دوزدوزانی، محمد منتظری، یوسف کلاهدوز، محمد کاظم موسوی بجنوردی، مرتضی الویری، محمد بروجردی، محسن رضایی، محسن رفیق‌دوست و علی دانش‌منفرد تحت مدیریت اکبرهاشمی رفسنجانی، نماینده شورای انقلاب تشکیل شد و مصوباتش شامل تدوین شرح وظایف و مسوولیت‌های سپاه پاسداران، انتخاب اعضای شورای فرماندهی و انتخاب فرمانده سپاه بود.
بر اساس مصوبه شورای فرماندهی سپاه، جواد منصوری به عنوان اولین فرمانده سپاه پاسداران، یوسف کلاهدوز مسؤول آموزش، برادر شریف مسؤول واحد عملیات، علی‌محمد بشارتی جهرمی مسؤول واحد تحقیقات و اطلاعات، سید اسماعیل داودی شمسی مسؤول واحد اداری و مالی، محسن رفیق‌دوست مسؤول واحد تدارکات و یوسف فروتن به عنوان مسوول واحد روابط عمومی منصوب شدند.
به دنبال این انتصاب، جواد منصوری اولین فرمانده سپاه در تاریخ ۱۱ اردیبهشت ۱۳۵۸ با صدور اطلاعیه‌ای ۸ بندی دستورالعمل جدید سپاه را صادر و چند نکته مهم را به پاسداران گوشزد کرد.
در این اطلاعیه وظایف اولیه سپاه پاسداران به این شرح تعیین شد: «کمک به اجرای امور انتظامی و امنیتی، مبارزه مسلحانه علیه جریانهای ضدانقلاب، دفاع در برابر حملات داخلی و خارجی، همکاری و هماهنگی با نیروهای مسلح نظام اسلامی، تربیت و آموزش اخلاقی و ایدئولوژیکی – سیاسی و نظامی کادر سپاه و… .
اگرچه سپاه هویتی نظامی دارد اما نظامی‌گری در واقع یک بُعد از ابعاد این نهاد مکتبی است. سپاه نهادی نظامی در جهت اهداف و آرمانهای والای انقلاب اسلامی است که حفاظت و نگهبانی از نظام و حکومت اسلامی مهمترین رکن آن را تشکیل می‌دهد. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در افقی فرازمند، دارای آرمانهای مکتبی، انسانی و جهان شمول است که باید همیشه حرکت خود را به آن سو جهت دهد.»
امام و سپاه
رهبر فرزانه انقلاب اسلامی ۱۰ روز قبل از صدور فرمان تاسیس سپاه پاسداران در مورخ ۲۳ فروردین ۱۳۵۸ در جمع اعضای سپاه شرق تهران، بیان کردند: «شما پاسداران انقلاب اسلامی به اسلام حق پیدا کردید. شما مثل سربازان صدر اسلام که با جان و دل و با عشق و علاقه به اسلام خدمت کردند، به اسلام خدمت کردید و می کنید. من امیدوارم که خدای تبارک و تعالی همان اجری را که به پاسداران در صدر اسلام عنایت فرموده است به شما برادران عزیز عنایت فرماید. شما در این انقلاب اسلامی و در این نهضت اسلامی سهم بسزایی دارید. شما حفظ امنیت منطقه را کردید و این خدمت بزرگی است که به برادران و خواهران خودتان کردید و من امیدوارم که خدای تبارک و تعالی به شماها سعادت و عزت عنایت فرماید. من از همه شما متشکر هستم و ما منتظریم که ان شاءالله احکام اسلام جریان پیدا کند و همه ما خدمتگزار اسلام و احکام اسلام باشیم و ملت ما مستقل و آزاد باشد و دست خیانتکاران تا ابد از این مملکت قطع بشود. من از خدای تبارک و تعالی عظمت اسلام و مسلمین را خواستارم.»
ایشان همچنین چهار روز بعد در تارخ ۲۷ فروردین ۱۳۵۸ در دیدار گروهی از پاسداران یافت‌آباد و دیگر مناطق تهران گفتند: «شما پاسداران اسلام، شما جوانان که سربازان امام زمان ـ سلام الله علیه ـ هستید، باید با هوشیاری، با ارادۀ قوی، با مشت محکم، جلوی این توطئه‌ها را بگیرید. گمان نکنید که ما به آخر رسیدیم و ما پیروز شدیم؛ ما بین راه هستیم و باید قدم‌های دیگر برداریم. امروز می‌خواهند نگذارند ما جلو برویم و قدم‌های دیگری را که برای سازندگی است برداریم. با اسم‌های مختلف، با بهانه‌های مختلف، با نیت‌های فاسد، با اغراض بسیار و شیطانی، قیام می کنند، راهپیمایی می‌کنند و می‌خواهند ملت ما را نگذارند وحدت کلمه داشته باشد. می‌خواهند ایجاد اختناق بکنند.
شما جوانان برومند، شما پاسداران اسلام باید محکم، قوی در مقابل این توطئه‌ها بایستید و نگذارید اینها شیطنت خودشان را به آخر برسانند. من از شما تشکر می کنم که در این برهه از زمان که احتیاج به وجود غیرتمندانی مثل شماها بود، شما قیام کردید و هم نهضت را پیش بردید و هم پاسداری کردید. لکن خدمت شما به آخر نرسیده است، خدمت شما به اسلام به آخر نرسیده است؛ باز بین راه هستیم و باید از این توطئه‌ها جلوگیری کنیم، از این نقشه‌های شیطانی که به دست امریکا و عمال آن الان هم در مملکت ما در جریان است، دست‌های اینها را قطع کنیم نگذاریم اینها توطئه کنند. با اسم‌های مختلف و با بهانه‌های مختلف توطئه کنند و تخم نفاق بپاشند بین ملت ما. شما برادران من، شما عزیزان من باید با مشت محکم با آنها مواجه بشوید و آنها را خنثی کنید، حرفهای آنها را خنثی کنید.»
اقدام پیوسته
مهمترین اقدامات سپاه پاسداران در اولین دوره فرماندهی خود مشتمل بر مقابله با عوامل نفوذی در دستگاه‌های اداری و نهادهای انقلابی، مقابله با ناامنی‌های غرب کشور و غائله تجزیه‌طلبانه ضد انقلاب در استان‌های غربی به ویژه در استان‌های خوزستان و کردستان بود. مجموعه اقدامات این نهاد برآمده از نظام انقلاب اسلامی، به حدی قابل اهمیت بود که امام خمینی در تاریخ ۲۹ مرداد سال ۱۳۵۸ در دیدار جواد منصوری، فرمانده وقت سپاه پاسداران و علی‌محمد بشارتی جهرمی مسوول وقت واحد تحقیقات و اطلاعات سپاه با تجلیل از اقدامات پاسداران انقلاب اسلامی خاطرنشان کردند: «من از سپاه راضی هستم و به هیچ وجه نظرم از شما برنمی‌گردد. اگر سپاه نبود، کشور هم نبود. من سپاه پاسداران را بسیار عزیز و گرامی می‌دارم. چشم من به شماست. شما هیچ سابقه‌ای جز سابقه اسلامی ندارید. سلام مرا به همه برسانید. من از همه شما متشکرم. من به همه دعا می‌کنم.»
اساسنامه سپاه پاسداران در پنج فصل و ۴۹ ماده و ۱۶ تبصره در جلسه دوشنبه ۱۵ شهریور ماه ۱۳۶۱ توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد و با امضای آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس مجلس شورای اسلامی به این نهاد نظامی انقلابی ابلاغ شد.
بنیانگذار فقید انقلاب اسلامی در تاریخ ۲۶ شهریور ۱۳۶۴، سه سال بعد ابلاغ اساسنامه در فرمانی به فرمانده کل سپاه خواستار تشکیل نیروهای سه گانه زمینی، هوایی و دریایی سپاه پاسداران شدند.
مراکز علمی سپاه پاسداران نیز به منظور ارتقای سطح علمی نیروها و یگان‌های خود با برگزاری دوره‌ها و کلاس‌های آموزشی مختلف کارایی و توانمندی نیروهایش را از طریق دو دانشگاه امام حسین (ع) و علوم پزشکی بقیه‌الله (عج) و دانشکده فرماندهی و ستاد، ارتقا داده است.
عمر فرماندهی
جواد منصوری ۱۰ ماه، عباس دوزدوزانی ۳ ماه، عباس آقازمانی معروف به ابوشریف ۲۵ روز، مرتضی رضایی یک سال و یک ماه و ۲۹ روز، محسن رضایی ۱۶ سال، سیدیحیی صفوی معروف به رحیم صفوی ۹ سال ۱۱ ماه و ۲۲ روز، محمدعلی جعفری ۱۱ سال و هفت ماه و ۲۰ روز و حسین سلامی از اول اردیبهشت ۱۳۹۸ تاکنون فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را بر عهده داشته‌اند.
منابع:
صحیفه امام جلد ۶ ص ۵۳۶
صحیفه امام جلد ۷ ص ۳۰
صحیفه امام، ج ۹ ص ۳۱۴
کتاب اولین‌های دفاع مقدس- محمد خامه یار
روزها و رویدادها روزهای شمسی/ تهیه و تنظیم دفتر عقیدتی سیاسی فرماندهی معظم کل قوا- تهران: رامین، ۱۳۷۶
انتهای پیام
