گروه سیاسی: در شرایطی که وزیر نفت در اسفند سال ۱۴۰۰ گفته بود «ظرفیت لازم برای تأمین گاز کشورهای همسایه و حتی اروپا را داریم»، ایران قرارداد گازی با پاکستان را از دست داده و قرارداد ایران با ترکیه نیز تا ۵ سال دیگر پایان خواهد یافت. ایران دومین تولیدکننده گاز در دنیا است اما فقط ۲.۵ درصد سهم صادرات دنیا را در اختیار دارد. همزمان با کاهش گاز در ایران، اپراتور شبکه دولتی گاز ترکیه نیز مدعی شد ایران صادرات گاز به این کشور را ۷۰ درصد به‌خاطر مشکلات فنی و در آستانه اوج تقاضا در زمستان کاهش داده است.
در همین راستا مشاوران ابراهیم رئیسی در حوزه سیاست خارجی که به تیم مذاکره کننده هسته ای نیز نزدیک هستند، در تابستان امسال معتقد بودند در زمستان سخت اروپا، این کشورها متاثر از جنگ روسیه و کمبود گاز، به ایران وابسته خواهند شد و ایران خواهد توانست از اهرم گاز برای تحمیل خواسته های خود به اروپایی ها استفاده کند.
محمد مرندی مشاور رسانه ای تیم مذاکره کننده دولت سیزدهم بعد از دو مرحله تبادل نظر بین ایران و امریکا، که در توئیتی نوشته بود «ایران ابهامات یا خلأهای متن را نمی پذیرد. زمستان نزدیک است و اتحادیه اروپا با بحران انرژی فلج کننده مواجه است» بعد از انتشار این توئیت نشریه پولتیکو نیز گزارش داد که یک مقام ارشد دولت آمریکا با بیان اینکه واشنگتن در حال بررسی پاسخ تهران است، مدعی شده که نتیجه دل‌گرم کننده نیست.
بعد از آن بود که مشخص شد ایران در پاسخ خود خواسته هایی را مطرح کرده که امیدوار است بتواند با اتکا به در پیش بودن فصل زمستان و کمبود گاز در اروپا، از آن به مثابه اهرم فشار استفاده نمایند.
این گزاره زمانی تقویت شد که وزیر نفت در شبکه افق حضور یافت و گفت «زمستان سختی در انتظار اروپایی ها است»
این در حالی است که از مهمترین موانع صادرات گاز ایران به دنیا، روسیه است. تحلیل گران عرب معتقدند «روسیه نیز به آسانی به ایران اجازه ورود به بازار گاز اروپا را نمی‌دهد و از تمام ابزارهای خود برای جلوگیری از رهایی این قاره از اتکا به گاز روسیه استفاده خواهد کرد.»
کارشناسان اقتصاد سیاسی معتقدند ایران می توانست از فرصت زمستان سخت اروپا برای احیای توافق هسته ای استفاده کند اما با سیاست های فعلی، فرصت را تبدیل به تهدید کرد. مصرف گاز ایرانی ها در گاز برابر آمارها به ۶۸۵ میلیون متر مکعب در روز رسید که یک رکورد بی‌سابقه از جهت استمرار مصرف بالای گاز خانگی در کشور است.» اما چالش بزرگتر بین تامین گاز خانگی و تجاری در جریان است. رییس انجمن تولیدکنندگان سیستم‌های تهویه مطبوع ایران نوشت «زمستان سخت صنایع با قطع برق و گاز واحد های صنعتی، در کشوری که دومین ذخایر انرژی جهان را در اختیار دارد آغاز شد». در چنین شرایطی دو دیدگاه برای مدیریت گاز کشور وجود دارد. دیدگاه هایی که بی توجه به ضرورت بازسازی زیرساخت های گازی در کشور است و توجهی به ضرورت واردات تکنولوژی از خارج به داخل ندارد.
دیدگاه گروه اول: اولویت با مصرف خانگی
هادی بیگی نژاد عضو کمیسیون اقتصادی مجلس «با اشاره به ناترازی مصرف گاز در کشور و راهکارهای جلوگیری از آن بیان کرد: کسری گاز کشور یک موضوع واضح بوده و همه آن را مشاهده می کنند همچنین ما روزانه ۷۸۰ میلیون متر مکعب گاز را وارد شبکه سراسری کشور می کنیم.» او معتقد است «امسال بیش از ۶۰۰ میلیون متر مکعب گاز فقط در بخش خانگی مصرف می‌شود که بیش از ۱۰۰ میلیون متر مکعب است برای مصارفی همچون صنایع و نیروگاه ها مورد استفاده قرار می گیرد بنابراین حتما به میزان مصرفی که داریم، گاز تولید نمی کنیم»
هادی قوامی معاون پارلمانی وزارت اقتصاد هم معتقد است «بخش اصلی گاز تولیدی در کشور به مصرف خانگی می رسد و در واقع هدر می رود» او معترف شده «ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز در جهان با مشکل کمبود گاز در داخل روبرو است» حامیان این دیدگاه اولویت تعطیلی گاز کارخانجات را مطرح می کنند.
دیدگاه دوم: اولویت با مصرف تجاری و کارخانجات
از منظر حامیان این دیدگاه باید به تعطیل نشدن کارخانجات و مراکز تجاری به جای مصارف خانگی اهمیت داد. سید مرتضی حسینی نماینده مردم میانه معتقد است «بیش از ۱۲ روز است گاز مجتمع فولاد میانه از سوی شرکت گاز قطع شده و این امر موجب ضرر و زیان مضاعف و تعطیلی تولید و بیکاری کارگران این مجتمع شده و از سویی اشتغال غیر مستقیمِ مرتبط با این واحدهای صنعتی را با مشکل مواجه کرده است.»
از نگاه حامیان این دیدگاه باید برای کاهش مصرف خانگی فرهنگی سازی کرد و اولویت را به تامین گاز کارخانجات داد.
پیامد سیاست های احمدی نژاد بعد از ۱۵سال
در بیان دلیل ناترازی گاز، عنوان می‌شود که تولید افزایش پیدا نکرده، اما مصرف بیشتر شده است. تا سال ۱۳۸۴، به گفته جواد اوجی (وزیر فعلی نفت و رییس وقت شرکت ملی گاز در دولت احمدی‌نژاد) ۶۰۰ شهر از گاز طبیعی استفاده می‌کردند. در ۸ سال دولت احمدی‌نژاد ۴۰۰ شهر دیگر به این تعداد اضافه شد. اوجی در تیرماه ۱۳۹۲ و همزمان با پایان گرفتن دولت دوم احمدی‌نژاد با افتخار گفته بود که «تا شهریورماه سال ۱۳۸۴، بیش از ۲ هزار و ۸۰ روستا از نعمت گاز برخوردار بودند، اما در دولت‌های نهم و دهم ۱۲ هزار و ۲۲۰ روستای دیگر به شبکه سراسری گاز طبیعی متصل شده‌اند»
این در حالی است که دولت احمدی‌نژاد، درصد برخورداری روستاها و شهرها از گاز طبیعی به یک‌باره از ۶۰ درصد به ۸۳ درصد رشد پیدا کرد. در همین مدت زمان، (۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲) تعداد واحدهای صنعتی برخوردار از گاز طبیعی از ۹.۵ هزار واحد به ۵۸ هزار واحد افزایش پیدا کرد، یعنی در مدت ۱۲ سال ۶ برابر شد.
اگرچه توسعه شهرهای فاقد گاز از اقدامات مهم دولت ها بوده است اما باید به این موضوع اندیشید آیا گاز تنها راه توسعه این شهرها و روستاها بوده و آیا کشور توان تامین گاز کل کشور را دارد یا ایران می توانست از سایر انرژی ها برای توسعه این روستاها استفاده کند؟ موصوعی که در اغلب کشورهای توسعه یافته تحت عنوان استفاده از منابع محلی برای تولید انرژی از آن یاد می شود.
عملکرد دولت دوازدهم در حوزه گاز
گزارشات کارشناسی مجلس شورای اسلامی نشان می دهد «در سال ۱۳۹۲ ایران در تولید گاز در رده چهارم و بعد از کانادا قرار داشت، اما هم اکنون به دنبال افزایش تولید در میدان گازی پارس جنوبی، ایران) ۶.۱ درصد(پس از آمریکا و روسیه) به ترتیب ۲۳ و۱۷ درصد(در رتبه سوم کشورهای تولیدکننده گاز جهان قرار گرفته است. براساس آمار موجود در حال حاضر تنها مقصد گاز صادراتی ایران، کشورهای عراق و ترکیه هستند.»
بر اساس گزارش مرکزپژوهش های مجلس «از مهمترین اولویتهای وزارت نفت در دوره دوازدهم اکتشاف چاههای گازی است که نقش مهمی در حفظ توان تولید گاز از طریق کشف و جایگزینی مخازن جدید و همچنین افزایش ذخایر کشور و ارتقای جایگاه ایران در میان کشورهای تولیدکننده گاز دارد. در سال ۱۳۹۷، چهار میدان جدید با حجم گاز خشک قابل استحصال ۱۷ میلیارد مترمکعب کشف شده است.»
میانگین رشد سالانه تولید گاز طبیعی و میعانات گازی در بازه ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۶ حدود ۵.۰۷ درصد بوده که می‌توان آن را به توسعه میدان‌های جدید و افزایش برداشت از پارس جنوبی در این دوره مرتبط دانست. باوجود رشد تولید گاز در کشور، با افزایش میزان مصرف آن در داخل، روند صادرات گاز افزایش قابل ملاحظه‌ای نداشته است. بررسی آماری نشان می‌دهد که به‌طور متوسط ۴۰ درصد از گازهای همراه نفت تولیدی سوزانده می‌شود.
فروش گاز ارزان به شرکت های بورسی در دولت سیزدهم
نمایندگان مجلس در بررسی گزارشات تفریق بودجه ۱۴۰۰ به این موضوع پرداختند که دولت سیزدهم برای تشویق شرکت های بورسی، به آنها در قیمت گاز تخفیف داده و این موضوع مانع از تحقق درآمدهای حاصل از فروش و صادرات گاز برابر جداول درآمد بودجه شده است. مالک شریعتی نماینده مردم تهران گفته «عدم تحقق فروش و صادرات شرکت گاز مربوط به تعدیلی است که در قیمت گاز صنایع برای حمایت از شرکت‌های بورسی در سال گذشته اتفاق افتاد بدین معنا که پس از ارائه لایحه، دولت تخفیفی را برای شرکت‌های بورسی لحاظ کرد که تقویت بورس اتفاق افتاد، البته با این اقدام عدم تحقق مذکور قابل پیش‌بینی بود.»
تحریم ها مانع از سرمایه گذاری خارجی و ورود تکنولوژی گاز
افت فشار در میدان پارس جنوبی که تامین‌کننده ۷۰ درصد گاز مصرفی در ایران است، یکی از ابرچالش‌های کشور در حوزه تامین انرژی محسوب می‌شود. چاههای نفت فرسوده هستند و زیرساخت‌ها و تاسیسات ایران نیز در طول زمان و در اثر فشار تحریم‌ها، صدمه جدی دیده‌اند. البته نکته حائز اهمیت آن است که ابراهم رئیسی در جریان انتخابات ریاست جمهری دلایل کسری گاز را به عملکرد دولت دوازدهم نسبت داده بود اما حال وزیر نفت دولت سیزدهم نیز از کسری ۲۰۰ میلیون متر مکعبی و نیاز این صنعت به سرمایه گذاری ۱۶۰ میلیارد دلاری سخن گفته است وزیر نفت همچنین تاکید کرده که اگر این سرمایه تامین نشود ایران خود به واردکننده نفت و گاز تبدیل خواهد شد.
تصمیمات دولت سیزدهم بر مبنای داده های نادرست
چه امیدواری برای زمستان سخت اروپا و چه امیدواری ایران به وابستگی اروپا به گاز ایران که در ادامه ایران از آن به عنوان اهرم فشار به مذاکرات هسته ای استفاده کند، هر دو داده های اشتباهی هستند که بعضا مبنای تصمیم سازی یا تحلیل در سطح سیاستمداران دولت سیزدهم قرار گرفته است.
از سوی دیگر، مصاحبه مسئولان وزارت نفت درباره امکان قراردادهای گازی با کشورهای خارجی و صادرات گاز نشان می دهد، آنها تصویر درستی از زیرساخت های گازی کشور و محدودیت ایران در انعقاد قراردهای گازی در همسایگی ایران با روسیه و همزمان با تحریم های امریکا نداشته و واقعیت برآوردهای گازی را به درستی به رئیسی منتقل نمی کنند. موضوعی که از حلقه مشاوران ناآگاه اطراف رئیسی حکایت دارد.
بیشتر بخوانید
۲۱۶۲۱۳
