چرا آمریکا همزمان از مذاکره و بن‌بست سخن می‌گوید؟
به گزارش خبرنگار سیاست خارجی سیمای وطن، در تمام روزهایی که هیات ایرانی به ریاست آیت‌الله «سیدابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهور و «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امورخارجه (پس از بازگشت رئیس‌جمهور) در نیویورک حضور داشتند، خط رابط میان ایران و آمریکا هر روز و هر لحظه حامل پیام درخواست مذاکره مستقیم از سوی کاخ سفید بود. دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم چهارم مهرماه از آغاز دوباره مذاکرات پادمانی با ایران خبر داده بود.
مجموع این رویدادها از سوی تحلیلگران مثبت و نشانه‌ای از آغاز دوباره گفت‌وگوهای لغو تحریم‌ها میان ایران و غرب ارزیابی می‌شد. با این وجود شک تاریخی جمهوری اسلامی به سیاست‌های آمریکا، اجازه پذیرش پیشنهاد مذاکره مستقیم را نمی‌داد و به نظر می‌رسد با توجه به ادعاهای منتشر شده در یکی از پایگاه‌های اینترنتی آمریکا نشان داد این شک چندان هم بی‌دلیل نبوده و جو بایدن هم نسخه دیگری از دونالد ترامپ است.
در نیویورک وین چه خبر بود؟
مواضع جمهوری اسلامی در قبال انواع و اقسام موضوعات جهان از آنچه در داخل می‌گذرد تا بحران اوکراین و افغانستان و گرمایش زمین، در یک سفر چند روزه هیات ایرانی به نیویورک مورد پرسش و پاسخ بود و تنها امیرعبداللهیان در بیش از ۵۰ ملاقات با رهبران سیاسی، دیپلمات‌ها، کارشناسان و روزنامه‌نگاران، به تشریح مواضع ایران پرداخت که این میان موضوع هسته‌ای و گفت‌وگوهای رفع تحریم‌ها از مهمترین آن بود.
الف) سیگنال‌های مذاکره مستقیم آمریکا
گرچه در دیدارهای وزیر امور خارجه با همتایان خود به ویژه از اروپا، موضوع برجام و مذاکرات مطرح شده اما در دو گفت‌وگوی رسانه‌ای امیرعبداللهیان با رسانه‌های خارجی، مواضع ایران و تازه‌ترین تحولات درباره پرونده هسته‌ای ایران تشریح شد. امیرعبداللهیان ششم مهر در گفت وگو با رادیو سراسری آمریکا (ان پی آر) درباره مذاکرات رفع تحریم‌ها با اشاره به گفت وگوهای مثبت و رو به جلو در وین گفت: تاکنون پیام‌های زیادی را با طرف آمریکایی تبادل کرده‌ایم. فکر می‌کنم درباره تضمین به درک مشترک نزدیک شده‌ایم. طرف آمریکایی در موضوع تضمین گام‌هایی را برداشته که اگر آن گام‌ها کاملتر شود، می‌توانیم به نقطه توافق برسیم.
ب) اینها واقعا دنبال توافق هستند!؟
در هر گفت‌وگویی امیرعبداللهیان تلاش کرد تا در پاسخ به این پرسش تکراری که با آمریکا مستقیم گفت‌وگو می‌کنید؟ تصریح کند که
۱) جمهوری اسلامی از نشست رو در رو با آمریکا نگرانی ندارد. ۲) پیام‌ها و سیگنال‌های بسیاری برای مذاکره مستقیم از سوی آمریکا فرستاده شده است. ۳) ایران پیش از این و در جریان مذاکرات توافق سال ۲۰۱۵ پای میز مذاکره مستقیم هم نشست، توافق هم کرد اما آن دولتی که بر سر پیمان خود نماند آمریکا بود. ۴) جمهوری اسلامی ایران زمانی تن به گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا خواهد داد که فایده و نتیجه ای بر آن مترتب باشد. ۵)ایران مذاکرات غیرمستقیم از طریق هماهنگ کننده اتحادیه اروپا یا تبادل پیام را رد نمی‌کند. ۶) تهران مدت‌هاست به این شیوه مذاکره طولانی و طرح مرحله‌ای مطالبات از سوی غرب آشناست و اداره کشور را معطل آن نکرده است.
در توضیح بند شماره ۶، بهتر است بخشی از گفت‌وگوی امیرعبداللهیان با یکی از رسانه‌های غربی را درباره ویژگی‌های مذاکره غربی، مرور کنیم. وزیر امور خارجه ایران تشریح کرده است که ویژگی غربی‌ها در مذاکره با ما این است که هر مرحله می‌گویند این همه آن‌چیزی است که ما می‌توانستیم بدهیم. سه ماه مذاکره را طولانی می‌کنند بعد دوباره چیزهای جدیدی را در لیست می‌گذارند در حالی‌که همان سه ماه قبل می‌توانستند قرار دهند. وقتی ما این رفتار را می بینیم، می‌پرسیم اینها واقعا دنبال توافق هستند یا فقط دوست دارند، موضوع طولانی شود.
بازگشت آژانس به مدار منطق؟
همکاری‌های ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به دلایل عمدتا سیاسی و بر مبنای پرونده‌ای که بر اساس توهمات رژیم صهیونیستی گشوده بود، دچار وقفه شد. این میان هجمه رسانه‌ای در تلاش بود تا این توقف را به ایران نسبت داده و تبعات آن را متوجه تهران کند و این در حالی است به تصریح وزیر خارجه، ۲ درصد کل فعالیت هسته‌ای جهان در ایران آن هم در چارچوب صلح آمیز انجام می‌شود اما ۳۷ درصد بازرسی‌های آژانس به جمهوری اسلامی ایران اختصاص دارد. به تصریح و اذعان خود آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، جمهوری اسلامی بیشترین و گسترده‌ترین همکاری را داشته است.
ایران این‌بار از زبان محمد اسلامی در وین و پیش از این هم در مقاطع مختلف، بارها و بارها بر ساختگی بودن این ادعاها تأکید و تصریح کرده است که مناطق مورد ادعایی آژانس اساساً تاسیسات (هسته‌ای) نیستند و امکاناتی متعلق به مردم است. این ادعاها از دیدگاه تهران، بر اساس اطلاعاتی است که از سوی عناصر سرویس‌های جاسوسی و ضد انقلاب در اختیار آژانس قرار گرفته و هدفی جز اختلال در پیشرفت جمهوری اسلامی ایران ندارد.
رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در دیدار و رایزنی‌های خود با گروسی این نکات را مورد توجه قرار داد که ۱) جمهوری اسلامی ایران همچنان به توافق ۲۰۱۵ و اجرای کامل و غیرتبعیض‌آمیز معاهده عدم اشاعه (NPT) و موافقت‌نامه‌های جامع پادمان، متعهد است و اقدامات جبرانی ایران در پاسخ به نقض تعهدات طرف‌های مقابل صورت گرفته است.
۲)چنانچه دیگر طرف‌های این توافق با رفع همه موانع و برداشتن تحریم‌ها به تعهدات خود بازگردند، تداوم اقدامات اجرایی ایران با کسب مجوز قانونی از مجلس شورای اسلامی تعیین خواهد شد.
۳) جمهوری اسلامی ایران سابقه‌ای مثال‌زدنی در همکاری با آژانس دارد.
۴)ایران انتظار دارد که آژانس برای حفظ اعتبار و انسجام خود اجازه ندهد برخی از عناصر، اتهامات کهنه‌ای را که در سال ۲۰۱۵ بسته شده‌اند را به بهانه‌های مختلف مطرح کند.
از آن سو، امیرعبداللهیان در نیویورک و در پاسخ به پرسش‌های هسته‌ای خبرنگار نیویورک تایمز درباره تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با بیان اینکه همکاری‌های ایران با آژانس ادامه دارد؛ درباره مشکل اساسی موجود بر سر راه این همکاری‌ها گفت: آژانس باید به وظایف فنی خود عمل کند اما رفتار سیاسی دارد و اگر از آن فاصله گیرد، ایران می‌تواند مسیر فنی همکاری‌ها با آژانس را تقویت کند، آمادگی پاسخگویی درباره سه مکان مورد ادعایی و اتهامی آژانس را نیز دارد و تردیدی نیست که با این رویکرد اتهامات مطروحه در مورد ایران برطرف می‌شود.
این مواضع به زبان و بیانی دیگر در گفت‌وگو با المانیتور هم اعلام شد و امیرعبداللهیان درباره نحوه همکاری ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: همکاری‌ها در چارچوب پادمان ادامه دارد و دوربین‌های آژانس نصب هستند و عملیات مانیتورینگ خود را ادامه می‌دهند اما اقدامات داوطلبانه و بیشتری که انجام داده بودیم از جمله دوربین‌هایی که داوطلبانه نصب بود، در واکنش به قطعنامه چهارماه پیش آژانس از مدار خارج شده است.
پس از این ایستادگی ایران بر سر مواضع خود در پرونده هسته‌ای، رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سه‌شنبه پنجم مهرماه و پس از دیدار با رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، از آغاز گفت‌وگوها با ایران در خصوص شفاف‌سازی مسائل باقی‌مانده پادمانی خبر داد. از سرگیری گفت‌وگوها میان ایران و آژانس زمانی اهمیت بیشتری می‌یابد که بدانیم، گروسی پیش از اعلام این خبر و در کنفرانسی مطبوعاتی در وین اتریش مدعی شده بود: «آژانس تلاش‌هایی برای تعامل با تهران برای حل و فصل مسائل باقی مانده مربوط به حضور ذرات اورانیوم با منشاء انسانی در سه مکان اعلام نشده در ایران انجام داده اما از ژوئن گذشته، ایران با آژانس تعاملی نداشته است. در نتیجه، این مسائل حل نشده‌اند و آژانس در موقعیتی نیست که تضمین دهد برنامه هسته ای ایران منحصراً صلح آمیز است».
شروط در دسترس بودن توافق
جمهوری اسلامی ایران در روند مذاکرات لغو تحریم‌ها و فعالیت‌های هسته‌ای خود، موارد اشاره شده در فوق را به عنوان اصول صریح و خط قرمز خود اعلام کرده است به گونه‌ای که آیت‌الله رئیسی هم در نشست خبری خود در نیویورک تاکید کرد که موضوع بسیار مهم، رفع تحریم‌هاست و توافق مورد بحث اگر بدون حل و فصل پرونده‌های پادمانی باشد، پایدار نبوده و جمهوری اسلامی ایران همواره در معرض تهدید خواهد بود و آژانس تحت تاثیر قدرت‌های بیرونی و یا داخلی می تواند مانع تراشی کند.
این خواسته منطقی ایران برای بسته شدن پرونده‌ای که هیچ دلیلی برای گشایش آن نبوده، در حالی است که جمهوری اسلامی دسترسی‌های فراتر از پادمان را زمانی باز خواهد گرداندکه طرف‌های برجامی به این توافق بازگشته و در عمل به آن متعهد بمانند.
چرا در بر همان پاشنه می‌چرخد؟
دعوت به مذاکره مستقیم و ازسرگیری مذاکرات با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حالی طی هفته گذشته از سوی برخی از تحللیگران به عنوان سیگنالی مثبت ارزیابی می‌شد که آمریکا همچنان در موضع خود مردد و مشکوک و مبهم است. اظهارات «جان کربی» سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا درباره مذاکرات لغو تحریم‌ها ایران و اعلام این نکته که ما بسیار تا بازگشت به توافق و دستیابی به توافق در این زمینه فاصله داریم! یا ادعای پایگاه اینترنتی «واشنگتن فری بیکن» درباره اعلام بن‌بست در مذاکرات احیای برجام از سوی مقام‌های ارشد دولت آمریکا به کنگره نشانه‌هایی از این شک و مواضع دوگانه در رفتار آمریکاست که ایران را بیش از گذشته نسبت به انگیزه‌های آمریکا بدبین می‌کند.
واقعیت آن است که در مسیر احیای برجام و برخلاف هجمه سنگین رسانه‌ای علیه ایران، این دولت دموکرات آمریکاست که برجام را به موضوعات داخلی خود، مانند انتخابات کنگره یا موضوعات داخلی ایران مانند اعتراضات گره زده و در اشتباهی استراتژیک از یک سو نگران از دست رفتن کرسی‌های دموکرات‌ها در انتخابات کنگره و از سوی دیگر منتظر اتفاقی خارق‌العاده! در داخل ایران به واسطه اعتراضات است!
نقش پررنگ موضوعات داخلی آمریکا در مذاکرات وین آن اندازه است که امیرعبداللهیان در توصیف آن می‌گویدکه آنها گاهی اوقات از مشکلاتشان در درون آمریکا و کنگره می‌گویند. اینها مشکلات طرف آمریکایی است. من هم هر هفته به مجلس می‌روم و به مخالفان برجام پاسخ می‌دهم لذا در مورد برجام اگر طرف آمریکایی مشکل داخلی دارد، ما هم مشکل داخلی داریم ولی ما شجاعانه پای میز مذاکره آمده‌ایم و مذاکره می‌کنیم.
در مسیر عدم نتیجه‌گیری از مذاکرات، یک عامل اساسی دیگر هم وجود دارد و آن تضمینی که ایران از دولت بایدن برای پیشگیری از تکرار اقدامات دولت پیشین وی می‌خواهد. موضوعی که رئیس‌جمهور ایران در تشریح آن گفته است: تضمین آمریکا به دلیل تجربه‌ای است که از رفتار آمریکایی‌ها داریم و این رفتار نشان می‌دهد یکباره از قراردادی که بسته می‌شود خارج می‌شوند و از تعهداتی که دارند و اقداماتی که باید انجام می‌دادند اعلام می‌کنند مسئولیتی ندارند.
رئیس دستگاه دیپلماسی هم در این زمینه تصریح کرده است: موضوع تضمین برای ما خیلی مهم است. اهمیتش اول از همه این است که آمریکای ترامپ این وضعیت را ایجاد کرد. دلیل دوم این است آقای بایدن مخالف فشارهای حداکثری و رفتار ترامپ بود ولی مثل او، در این مدت ضمن مذاکره بطور متوسط هر ماه یک یا دو تحریم علیه ایران اعمال کرد.
در تمام این عوامل ایجاد کننده بن‌بست، صرف‌نظر از پروپاگاندای رسانه‌ای خارجی و داخلی، مقصر اصلی آمریکاست و نباید فراموش کرد که رفتار چهل ساله واشنگتن در قبال تهران، عامل اصلی بی‌اعتمادی و اقدامات کنونی آنها هم تشدید کننده آن است.
