چرا نقش یوزپلنگ ایرانی از پیراهن ملی پوشان محو شد؟

نقش بستن طرح حیوانات به عنوان نماد ملی در مسابقات بین المللی در کشورهای مختلف دارای سابقه نسبتا طولانی است و معمولا حیواناتی که در خطر انقراض قرار دارند در این دسته بندی جای می گیرند؛ به عنوان نماد بر روی پرچم های ورزشی و یا لوگوی فدراسیون ها می درخشند تا موجب حساسیت افکار عمومی نسبت به شرایط بحرانی این گونه ها شوند.

در این میان حیواناتی مانند خروس، شیر، عقاب، فیل و پاندا به ترتیب در کشورهای فرانسه، انگلستان، نیجریه، ساحل عاج و چین به عنوان نمادی دائمی انتخاب شده اند و از آنها در تمام برنامه های رسمی استفاده می شود، البته در این میان برخی کشورها هم از حیوانی بدون پیش زمینه محیط زیستی استفاده می کنند اما معمولا هدف، توجه افکار عمومی نسبت به محیط زیست به ویژه گونه های زیستی در خطر انقراض است.

در جام جهانی ۲۰۱۴ بود که برزیل به عنوان کشور میزبان بازی ها، حیوانی به نام آرمادیلو که گونه ای در خطر انقراض است را به عنوان نماد و سنبل خوش شانسی برای تیم ملی فوتبال انتخاب کرد، آرمادیلو گونه ای بچه زا و نادر است که به علت داشتن پوست زرهی خود معروف است اما در معرض خطر انقراض قرار دارد که برزیل برای توجه دادن افکار عمومی به زنگ خطر حیات این گونه، میدان ورزشی را فرصت مناسبی برای این کار دانست.

در ایران نیز برای بازی های جام جهانی ۲۰۱۴ این موضوع مورد توجه قرار گرفت تا گونه ای در خطر انقراض بر روی لباس تیم ملی نقش ببیند که بعد از رفت و آمدهای فراوان سازمان حفاظت محیط زیست با فدراسیون فوتبال ایران و فدراسیون بین المللی فوتبال (فیفا) با نقش بستن طرح یوزپلنگ ایرانی به عنوان گونه ای در خطر انقراض بر روی لباس تیم ملی موافقت و تیم ملی ما با نماد یوز در مستطیل سبز حاضر شد. حتی آن زمان سپ بلاتر رییس وقت فیفا در سفر به ایران در دیدار با رییس وقت سازمان حفاظت محیط زیست موافقت خود با نقش بستن طرح یوزپلنگ بر روی لباس تیم ملی ایران را اعلام کرده بود.

بعد از آن در جام جهانی ۲۰۱۸ در بازی های مقدماتی طرح یوزپلنگ بر گوشه ای از لباس تیم ملی (گوشه پایین لباس) نقش بسته بود اما در بازی های اصلی جام جهانی از این طرح ایراد گرفتند از این رو در حد یک پیکسل بر روی سینه بازیکنان باقی ماند.

اما گویا در جام جهانی ۲۰۲۲ قطر دیگر خبری از طرح یوزپلنگ بر روی لباس تیم ملی نیست و بازی ها در ۲۸ آبان ماه در حالی برای ایران آغاز می شود که فقط به چند خال که نمادی از پوست یوز است بر روی آستین و مقداری در پهلوی لباس بسنده شده است، این طرح هم بر روی لباس اصلی به رنگ سفید و هم بر روی لباس دوم با رنگ قرمز پیاده شده است، البته روز گذشته ( ۱۴ آبان ماه) لباس طرفداران تیم ملی فوتبال در جام جهانی ۲۰۲۲ قطر با نام پیروز توله یوز به دنیا آمده در توران با حضور سید مجید امامی رئیس کارگروه ساماندهی مد و لباس و دبیر شورای فرهنگ عمومی و جمعی از مسئولان فرهنگی و اصحاب رسانه در دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی رونمایی شد که کار جالب و نوآورانه ای به نظر می رسد.

رئیس کارگروه ساماندهی مد و لباس در این مراسم گفت: طراح این لباس توانسته است تصویر مایه‌ای از یوز ایرانی را به بهانه استان‌های ایران در این لباس بیاورد و جوانان ایرانی با پوشیدن این لباس در ایام بازی‌های تیم ملی ایران می‌توانند یک فضای انسجام، هویت خواهی و حمایت از تیم ملی را با شعار تا پای جان برای ایران که شعار رسمی تیم ملی فوتبال ایران است و با هماهنگی میان فدراسیون فوتبال، شورای فرهنگ عمومی و وزارت ورزش انتخاب و به تصویب رسید را به نمایش بگذارند و شهروندان در فرصت باقی مانده تا جام جهانی می‌توانند این بسته را سفارش دهند.

مجید امامی افزود: تصاویر روی این لباس استان‌های ایران است اما تداعی پوست یوز ایرانی است، همه ایران با هم یک یوز است و دریای خزر و خلیج فارس در این طراحی در بالا و پایین این طرح به چشم می‌خورد و نمادی است که ما می‌توانیم حتی با پوشاک هویت ملی خودمان را بازتولید کنیم. برای طراحی این لباس از نمادهای تاریخی نیز استفاده شده است و ۶ خط در این لباس نشان دهنده ۶ دوره حضور ایران در جام جهانی است.

در این میان مساله مهم این است که چرا طرح یوزپلنگ از روی لباس تیم ملی ایران حذف شده و به جای آن چند خال از آن ابهت باقی مانده است؟ در واقع این موضوع به قوانین و پروتکل های فیفا در زمینه لباس و تجهیزات تیم ملی کشورها در بازی های جام جهانی بر می گردد که به استناد بند ۷ ماده ۱۱ آیین نامه مربوط به وسایل بازیکنان، نصب لوگوی یوزپلنگ ایرانی روی پیراهن بازیکنان امکان پذیر نیست، در اینجا سوال پیش می آید که آیا به جز لباس تیم ملی ایران طرحی از حیوان و یا نمادی از آثار باستانی و هنری بر روی لباس های تیم ملی کشورهای دیگر وجود دارد؟ با نگاهی اجمالی به این موضوع می توان دریافت که در جام جهانی سال ۱۹۶۶ تیم فوتبال زئیر یکی از کشورهای آفریقایی، عکس پلنگ را بر روی لباس تیم ملی خود طراحی کرد به طوری که وقتی بازیکنان لباس را به تن می کردند پلنگ بر روی شکمشان قرار می گرفت اما بعد از آن دیگر هیچ کشوری این کار را نکرد چون قوانین فیفا اجازه نمی داد، تا اینکه ایران در جام جهانی ۲۰۱۴ یوزپلنگ را بر روی لباس تیم ملی طراحی کرد و اکنون یوزپلنگ بخشی از هویت تیم ملی فوتبال شده است، در تیترها آمد و وارد ادبیات مشترک محیط زیست و فوتبال شد و این گونه ارزشمند مورد توجه همگان از هر قشری قرار گرفت.

بعد از آن در جام جهانی ۲۰۱۸ در بازی های مقدماتی نیز طرح یوزپلنگ در گوشه ای از لباس تیم ملی نقش بسته بود اما در بازی های اصلی جام جهانی از آن ایراد گرفتند از این رو در حد یک پیکسل بر روی سینه بازیکنان باقی ماند، یعنی در واقع فیفا تا این اندازه را اجازه داده بود چون هیچ کشوری نشانی غیر از نشان رسمی روی لباس تیم ملی خود ندارد، البته ممکن است طراحی هایی وجود داشته باشد اما اینکه نشانی که هویت بصری متفاوتی دارد و یادآور مثلا یک آثار باستانی و یا شخصیت هنری، ورزشی و محیط زیستی باشد را ندارند، این جزو قوانین فیفا در زمینه تجهیزات است، از این رو برای ایران هم این ایراد را گرفتند، درست است که در دوره ای (جام جهانی ۲۰۱۴) این کار انجام شد و کمک بزرگی به شناساندن این گونه کرد اما بعد از آن سیاست این بود که دیگر یوزپلنگ بر روی لباس تیم ملی فوتبال نباشد.

حذف طرح یوزپلنگ از روی لباس تیم ملی فوتبال در بازی های جان جهانی ۲۰۲۲ قطر به قوانین فیفا در زمینه لباس تیم ملی کشورها نیز برمی گردد. در واقع فیفا در این زمینه قوانین و مقررات خود را دارد، معمولا باید طرح هر لباسی حداقل ۴ تا ۵ ماه قبل از جام جهانی به فیفا فرستاده شود تا بررسی و در نهایت مورد تایید قرار گیرد که به آن جرسی گفته می شود که همان پروتکل ها و قوانین پیراهن رسمی مسابقات است.

بسیاری از کارشناسان معتقدند برای اینکه همواره یوزپلنگ را در محیط ورزشی خود داشته باشیم و به عبارتی همواره در مرکز توجهات باشد راه های زیادی وجود دارد، مثلا به جای اینکه بر روی لباس تیم ملی قرار گیرد می تواند بر روی لوگوی فدراسیون فوتبال جای بگیرد، در واقع بسیاری از کشورها یک گونه را به عنوان نماد انتخاب می کنند اما نه بر روی لباس بلکه روی پرچم و یا لوگوی ورزشی خود، مثلا در لوگوی فدراسیون فوتبال آلمان نقش عقاب دیده می شود، فرانسه خروس است، یا به تیم ملی نیجریه عقاب های آفریقا می گویند، اما اینطور نیست که این طرح ها روی لباس باشد، ما هم می توانیم چنین کاری بکنیم، مثلا در لوگوی فدراسیون فوتبال از یوزپلنگ استفاده شود چون در این صورت ماندگار می شود.

البته معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست درباره حذف طرح یوزپلنگ از روی لباس تیم ملی گفت: نقش بستن طرح یوزپلنگ بر روی لباس تیم ملی اتفاق بسیار خوبی بود، شاید تا پیش از آن عده کمی از وجود چنین گونه ارزشمندی با خبر بودند و شاید هم بخش زیادی از جمعیت نمی دانستند که در خطر انقراض است اما با این کار شاید بتوان گفت که بیشتر کشور متوجه وجود یوزپلنگ در ایران شدند.

حسن اکبری افزود: وجود طرح یوز روی پیراهن تیم ملی بخش زیادی از جامعه را حساس و موجب ترغیب اذهان عمومی نسبت به حفاظت از این گونه شد که بسیار ارزشمند است و اگر ادامه داشته باشد قطعا می تواند بیشتر تاثیرگذار باشد چون جمعیت یوزپلنگ در شرایط خوبی نیست و نیاز به حمایت و توجه دارد.

در این میان باید به این مساله هم توجه کرد که فیفا برای جام جهانی ۲۰۲۲ قطر، محیط زیست را به عنوان یکی از پنج ارزش خود تعیین کرده است، در واقع فیفا در هر جام جهانی یک سری موضوعات را ارزش گذاری می کند که علاوه بر محیط زیست؛ انسان، اقتصاد، اجتماع و حکمرانی چهار موضوع دیگری است که انتخاب شده اند.

حال قرار است لباس تیم ملی برای بازی های جام جهانی ۲۰۲۲ قطر روز سه شنبه ( ۱۷ آبان ماه) رونمایی شود باید منتظر باشیم و ببینیم که پوشش تیم ملی با چه طرحی در مستطیل سبز حاضر می شود.