مهسا مژدهی: ایران در هفته‌های اخیر روی خوشی نسبت به بازگشت به وین برای ادامه مذاکرات احیای برجام نشان داده. برخی حتی معتقدند که تهران از برخی از خواسته‌هایش به ویژه در زمینه پادمانی کوتاه آمده تا در صورت امکان توافق هسته ای برد – برد بار دیگر حاصل شود. در این بین سیاستمداران غربی روی خوشی به این ماجرا نشان نداده اند. در آلمان گفته شده که برجام فعلا مورد تمرکز آنها قرار ندارد و امریکایی ها هم اظهارات ضد ونقیضی را بیان کرده اند. با این حال به نظر می رسد که دو طرف راه دیگر به غیر از نشستن بر سر میز مذاکره ندارند.
در سیمای وطن با رحمن قهرمانپور کارشناس مسائل بین الملل به گفتگو در مورد مشکلات باقی مانده بر سر مذاکرات احیای برجام پرداختیم.
آیا برجام ۲۰۱۵ از بین رفته و شرایط جدیدی در توافق مطرح می‌شود؟ اساسا توافق مدنظر چه ویژگی‌هایی می‌تواند داشته باشد؟
درست است که توافق ۲۰۱۵ با تهدیدات جدی مواجه است و حتی شرایط کلی حاکم که منجر به برجام شده بود تغییر کرده. اما نکته اساسی این است که فعلا جایگزین بهتری برای آن پیدا نشده یا بهتر است بگوییم دو طرف درمورد آن جایگزین بهتر اتفاق نظر ندارند. اختلافات دامنه‌داری که بین تهران و غرب وجود داشت در نهایت منجر به این شد که سقف یا حداکثر تعاملات دو طرف در برجام خود را نشان دهد. به خاطر اختلافات و تنش های دیرینه ای که بین دو طرف وجود داشت، برجام حداکثر توافق ممکن بود. شاید بشود در روز کاغذ و عالم نظر بتوان جایگزین بهتری برای برجام پیدا کرد اما واقعیت این است که به خاطر اختلاف بین امریکا و اروپا عملی کردن آن کار مشکلی است. با وجود اینکه خیلی ها از مرگ برجام حرف می زنند جایگزین بهتری برای آن وجود ندارد و هم مقام های اروپایی و هم امریکایی می گویند که باید به احیای برجام فکر کنیم.
بیشتر بخوانید:
مخالفین برجام بالاخره کوتاه آمدند/ میوه دیررس در حال رسیدن است؟
مطهرنیا: ایران از سر اجبار به مذاکرات بازگشت؛ اما دولت انقلابی با خواسته‌های آمریکا کنار نمی‌آید
فرجی‌راد: ایران با وجود سخت‌گیری غرب وارد مذاکره شد/ ریاض به گفتگو با تهران تن نمی‌دهد
آیا مشکل اصلی و باقی مانده که حل نشده مربوط به مسائل پادمانی است؟
مساله ای که آژانس مطرح کرده مربوط به مسائل مهم پادمانی است. جز مسائل جاری پادمانی نیست. یعنی ارتباطی به بازرسی دوره ای اژانس از مراکز هسته ای یا اطلاع رسانی ایران و.. ندارد و حالت روتین ندارد. اما چرا جز مسائل مهم است چون آژانس می‌گوید در مکان‌های خاصی فعالیت هایی انجام شده که به آژانس اطلاع داده نشده. آنها نسبت به مسائل این مکان ها اصرار و پافشاری زیادی می کنند. آن چیزی که ماهیت صلح آمیز هسته ای هر کشور در ادبیات آژانس خوانده می شود ارتباط مستقیمی با نوع این فعالیت ها دارد. یعنی مساله پادمانی است اما به این راحتی و با نظارت های عادی نمی شود آن را حل و فصل کرد و به همین خاطر مشکلات ما باقی مانده. ایران خواهان آن است که همه مشکلات حل شود و بعد از آن برجام احیا شود. اما طرف غربی می گوید ایران بدون اجرا شدن برجام باید مواردی را که جزو تعهدات ایران در قالب توافق جامع پادمانی است حل و فصل کنیم. بنابراین می‌گویند ممکن است نتوانیم در بازه سه، چهار ماه این کارها را حل و فصل کنیم. این اختلاف اصلی است. جدای از این مساله در آن محیط مذاکراتی هم اختلاف نظرهای جدی وجود دارد. حتی اتحادیه اروپا در حال حاضر واکنش های تندی در قبال ایران نشان داده که روی مذاکرات تاثیر گذار خواهد بود.
موضع ایران درباره غنی سازی و کاهش آن چیست ؟در حال حاضر غنی سازی به ۶۰ درصد رسیده و در این وضعیت آیا ممکن است تهران بخواهد آن را به سه درصد برگرداند؟
در مساله هسته ای کسب دانش هسته ای اهمیت زیادی دارد. یعنی اگر دانش هسته ای ۶۰ درصدی داشته باشی با تعطیل کردن آن دانش از دست نمی رود و در زمان دیگری می‌توانید دوباره به غنی سازی ۶۰ درصد برسید. برجام غنی سازی ۲۰ درصدی را تعلیق کرد اما ایران توانست بعدا تا ۶۰ درصد هم برسد. ایران در نظر دارد تا با دادن امتیازهای هسته‌ای به غرب، چه امتیازاتی می گیرد.
ایران روی چند موضوع تاکید دارد. اولین مورد حل یکجای موضوعات مهم پادمانی از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی است. موضوع دوم این است که بر سرمایه گذاری هایی که در صورت احیای برجام در ایران انجام خواهد گرفت؛ تضمین شده باشند. اینطور نباشد که آنها به دلیل ارتباط با ایران تحت تحریم قرار بگیرند. حتی اگر برجام هم نباشد این اتفاق نباید بیفتد. مساله سوم این بود که امریکا تعهد بدهد که از برجام خارج نشود و به نظر می رسد که تهران مقداری از آن کوتاه آمده و راه حلی برای آن پیدا نشد. مساله دیگر این است که تهران می خواهد پول حاصل از فروش نفت بدون محدودیت و اعمال تحریم های بانکی به ایران برگردد. در این مورد هم یک اختلاف نظرهایی باقی مانده که دو طرف به یک توافق نسبی رسیده اند. در حال مساله اصلی این است که موضوعات پادمانی قابل حل هستند یا نه؟
موضع روسیه با توجه به جنگ اوکراین و چین با توجه به بازار انرژی در زمینه مذاکرات احیای برجام چیست؟
مساله هسته ای مستقیما به امنیت بین الملل و قدرت های بزرگ ربط دارد. یعنی اینکه حساب مساله کنترل تسلیحاتی یا مساله هسته ای برای قدرت های بزرگ از حساب سایز مسایل جدا است. روسیه در حال حاضر با کشورهای غربی بر سر اوکراین درگیر است اما این امر به قطع کامل روابط مسکو با کشورهای غربی و امریکا منجر نشده. درست است که آنها با غرب مشکل دارند و از ایران پهپاد می‌خرد و وعده می دهد که ممکن است به ایران سوخو ۳۵ می‌فروشد اما از این حرف نباید استنباط کرد که روسیه به صورت تمام عیار قصد مقابله با غرب را دارد. چون حیات اقتصادی و فنی روس‌ها وابسته به غرب است و جامعه روسی جامعه غربی به حساب می‌آید. بنابراین ما می بینیم که روسیه علی‌رغم اینکه در اوج تنش با غرب است روابطش را حفظ کرده و به کشورهایی مثل مجارستان گاز می‌فروشد؛ سفیر دارد و …. پس به نظر من مسکو مشکل بنیادی با احیای برجام ندارد. البته سعی می کند که در این مسیر امتیاز از ایران بگیرد. البته که سعی می کند از شکاف بین ایران و غرب به نفع خودش بهره برداری کند اما فراموش نکنیم که در ۲۰۱۵ هم همین شرایط وجود داشت و مسکو خواهان توافق نبود. اما وقتی که برجام امضا شد مخالفتی هم نکرد. چرا؟ به این خاطر که مسکو می گوید این مسالهٰ مساله اصلی میان غرب و ایران است و روس ها اساسا توان دیپلماتیک و اقتصادی حل این مساله را ندارد.
ما دیدیم که قبل از جنگ اوکراین وقتی اولیانوف خواست در پرونده برجام نقش ایفا کند موفق نبود و اوج نقش آفرینی روس ها در این توافق همین نقش اولیانوف بود. حل مسائل بین المللی حساسی مانند مساله هسته ای نیاز به توان دیپلماتیک و مالی و قدرت در سازمان های بین المللی و دادن تضمین ها دارد. روسیه از این نظرها ضعیف است. نقش انها خیلی در مذاکرات احیای برجام بزرگ نیست. آنها در نهایت تابع نحوه تعامل ایران با غرب هستند.
چین همیشه از ایران و غرب خواسته تا مساله را بین خودشان به شکل مسالمت آمیزی حل کنند. آنها هم به تبع روسیه نمی خواهند در این موضوع خرج کنند چون انها هم دغدغه های دیگری دارند. پکن دو دهه است که می‌گوید می خواهد در مساله فلسطین نقش ایفا کند اما عملا کاری نکرده چون نمی خواهد پولی خرج کند. مساله آنها این است که توافق چه نفع اقتصادی برایشان دارد. آنها می‌گویند توافق بشود برای ما بهتر از آن است که نشود. چون الان آنها در پرداخت پول از ایران برای خرید نفت با مشکل رو به رو هستند و نمی خواهند روابط مالی و تجاری و اقتصادی با اروپا که نزدیک ۵۰۰ میلیارد دلار و با امریکا به خاطر ایران مختل شود. بنابراین آنها هم خواستار احیای برجام هستند اما در قیاس با روسیه چشم طمع به این مساله ندارند و دنبال این نیستند که کیسه ای برای خودشان بدوزند. دلیلش هم این است که پکن اساسا نیازی ندارد. اما روس ها نیاز دارند چون در موقعیت پایین تری نسبت به دیگر کشورهای غربی هستند بنابراین به هر چیزی متصل می‌شود تا بتواند از غرب امتیازات بگیرد. چین می گوید ایران سریع تر توافق کند تا تجارت را با ایران بیشتر کند و تعاملات بانکی هم به درستی پیش بروند.
۳۱۱۳۱۲
