رسول سلیمی: بسیاری از مداحان و مرثیه سرایان در ایام عزای حسینی در محرم، به توصیف «شکلی و ظاهری» شهادت شهدای کربلا پرداختند و کوشش کردند با بازنمایی صحنه های نبرد کربلا، روحیه حماسی را در مخاطب پرورش داده و مظلومیت امام حسین(ع) در دفاع از دین را توصیف کنند.
این دسته از مداحی ها که اشعار و مرثیه های آن صورتبندی شکلی دارد، گاه به مضامین روز از جمله محورمقاومت در برابر رژیم صهیونیستی یا فداکاری شهدای حرم در سوریه و یا بازنمایی انقلاب اسلامی در حادثه عاشورا نیز می پرداخت و در اشعار و مرثیه ها، ویژگی رشادت و ایستادگی در برابر «ظالم خارجی» یا دفاع از موجودیت امت و محورهای اصلی گفتمان تشیع را تقویت می کرد.
آنچه در سال های اخیر، بویژه عزاداری یزدی ها را برجسته کرد، توجه به «محتوا و معنا» ی اشعار مرثیه های محرم بود که معناکاوی آنچه را در زمینه تاریخی کربلا رخ داد به دنبال داشت.
توجه به ماهیت حرکت امام حسین(ع) در دفاع از دین و حرکت های گام به گام حضرت در امر به معروف و نهی از منکر، یا شیوه سخنوری ایشان و خانواده حضرت در برابر ظالمین، برای بیان حقیقت و کنشگری حضرت زینب(س) به مثابه رجل سیاسی و مهمتر از همه توصیف حرکت تاریخی ظالمین از ابتدا تا انتها و اثراتی که بر مردم عادی داشت، درون مایه هایی است که برخی مداحان تلاش کردند در اشعار سالهای اخیر خود، روحیه ایستادگی در برابر ظلم را در مردم تقویت کنند.
این توجه به محتوا که با استقبال بی نظیر مردم مواجه شده، اگرچه در سالهای دورتر و قبل انقلاب، از سوی سخنرانان معروف همچون مرحوم فلسفی، شهید مطهری، آیت الله طالقانی و شهید بهشتی صورت می گرفت در فردای انقلاب، غالبا اساتید حوزه و دانشگاه، مضامین سخنرانی های خود را با درون مایه های ظلم ستیزی و عدالت خواهی، صلح طلبی، کرامت انسانی و آزادگی در جامعه و زندگی روزمره قرار می دادند که یکی از نمونه های موفق آن مرحوم دکتر داود فیرحی استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران بود.
چه آنکه در این سالها، جای خالی شاعرانی که سراینده چنین مضامینی باشند احساس می شود. در فقدان وجود چنین شاعرانی که مسلط به تاریخ، اندیشه و فلسفه سیاسی بوده و معنا را در مضامین اشعار خود تقویت کنند، اما گاه چرخش های ناگهانی را در مداحان شکل گرا مشاهده می کنیم که توجه بیشتری به معنا و محتوای مرثیه امام حسین(ع) دارند و کوشش می کنند ویژگی های شناخت ظلم و عدالت خواهی از ظالم را تقویت کنند.
چنین مداحی های موفقی که نمونه های آن را در هیات های یزدی می بینیم با استقبال مردم مواجه شده که نشان می دهد ورود مداحان به حوزه معنا و محتوای تفسیری رخداد عاشورا، به دلیل ویژگی بداعت قالب «شعر» برای انتقال «معنا و محتوا»، این نیاز را در مخاطب پدیدآورده تا مداحان متفاوتی را در یزد ببینیم. کوششی که در راستای تقویت بسامد صدای خواسته های مردم کوچه و بازار انجام می شود.
اما در مقابل برخی مداحان تهرانی که روایتی ایدئولوژیک از کربلا و حماسه امام حسین(ع) دارند، تلاش می کنند در اشعارشان، تفسیری ارائه دادند که مشروعیت بخش برخی رخدادهای سیاسی است. در چنین شرایطی به دلیل ماهیت تراژیک شهادت ۷۲ تن در کربلا، تفسیر عالمانه و علمی آن رخداد، تفسیری منطبق با «زندگی روزمره مردم» است نه تفسیری بر مبنای توجیه وضعیت موجود.
این تفسیر در درون مایه های شعری مداحان، قدرتمندانه، مردم را در برابر فساد و ظلم مفسدان و ظالمان مسلح می کند تا امر به معروف و نهی از منکر را نه به مثابه ابزاری در دست نهادهای رسمی بلکه به مثابه آگاهی همگانی در مردم، برای برجسته سازی مفاهیم عدالت خواهی، صلح طلبی، کرامت انسانی و آزادگی تقویت نمایند تا نه فقط در ده روز محرم بلکه در تمام ایام سال، آن را نهادیه و فرهنگ سازی کنند.
موضوعی که نه تنها نباید منجر به سانسور یا محدودیت سازی برای مداحان شود بلکه نیازمند حمایت عمومی از آنان است تا بتوانند معانی اشعاری را که روزی الهام بخش انقلاب ۵۷ بود، در مردم زنده نگه دارند.
آنچه این روزها در یزد جلوه گری می کند، امتداد دین مداری مردمان یزد است و جلوه هایی ناب از فرهنگ اصیل و عامه یزدی هاست که طی قرنها زندگی در اقلیم سخت و خشن و کویری یزد، در وجود تک تک این مردم نهادینه شده و به باور نشسته و اینگونه جلوه گری می کند.
مداحی که با به کار گیری صحیح و دقیق موسیقی دستگاهی و ردیفی ایرانی، مضامین فرهنگ ایرانی را دستمایه رویداد عاشورا در فرهنگ اسلامی قرار داده و معنا را به دور از ابتذال رایج در برخی مداحی ها، به مخاطب ارائه می دهد.
در واقع عزاداری یزدی ها و سبک و فرم و محتوای آن، چیزی جدا از سبک زندگی این مردم نیست، مبتذل نیست و به دلیل عدم وابستگی به نهادهای رسمی و قدرت مسلط، کوشش نمی کند توجیه کننده وضعیت موجود باشد، بلکه ظلم ستیز است و امیدوار به مبارزه برای هدف اصلاح طلبانه امام حسین(ع).
چرا که آنان اینگونه زیسته اند که امروز نیز می توانند، عاشقانه و زیبا و تاثیرگذار عزاداری کنند و نکته مهمی که نباید فراموش کرد این است که امروز، هیئت ها و دسته های عزاداری مردمان یزد، خود به تنهایی یک رسانه است. رسانه ای که در دل خود فرهنگ، باور، سبک زندگی، اعتقادات و نگاه یزدیها به دنیا و عقبی را به جهان مخابره می کند.
۲۱۶۲۱۳
