ماهان نوروزپور: پروتکل های تشریفاتی همواره از موضوعات مهم و بحث برانگیزی بوده که در دیدار مقام های ارشد دنیا مورد توجه قرار می گیرد. گاه ناآشنایی با پروتکل‌های تشریفات دردسرساز شده و دستمایه رسانه‌ها می‌شود تا با پرداختن به آنها جنجال به‌پا کنند. امور تشریفاتی در سفرهای سران کشور و مقام های ارشد بسیار پیچیده و دقیق است و متناسب با جایگاه و وزن سیاسی کشور صاحب‌منصب، سطح روابط دو طرف، ضیافت مدعوین، دیدارها و سفرها و … تغییر می‌کند. از همین رو رعایت عرف و هنجارهای دیپلماتیک از سوی مقام های رسمی به ویژه کارگزاران سیاست خارجی، عاملی اثرگذار در موفقیت سیاست خارجی و پیگیری منافع ملی به شمار می آید. بهمن حسین‌پور معاون پیشین تشریفات ریاست جمهوری با حضور در کافه خبر سیمای وطن گفت: تشریفات راه‌گشای مذاکرات سیاسی است. تمام کسانی که در تشریفات کار می کنند باید سابقه دیپلماتیک داشته باشند به همین خاطر است که تمام کسانیکه در راس امور تشریفات نهاد ریاست جمهوری و وزارت خارجه قرار می‌گیرند حتما باید سفیر باشند چون بخشی از امورات اینها ارتباط با کشور های خارجی است. بنابراین باید به اصول و رفتار دیپلماتیک آگاهی کامل داشته باشند.
>>>مشروح این گفتگو پیش روی شماست:
بیشترین انتقاداتی که در چند وقت اخیر به دولت آقای رییسی شده از جانب پروتکل های تشریفاتی بوده است. به نظر می رسد که در ادوار گذشته چنین انتقاد هایی در مورد پروتکل های تشریفاتی با چنین شدتی مطرح نمی شد. آیا این انتقاد ها حساسیت های بی دلیل است یا رعایت نشدن پروتکل های رسمی بین المللی که حقیقتا جای انتقاد دارد؟
من اوایل سال ۶۰ وارد وزارت امور خارجه شدم. یادم می آید که آن زمان نامه‌ایی به ما نوشتند که چه واژه ای را می توان جایگزین واژه‌ی «تشریفات» کرد! یعنی آقایان حتی اسم تشریفات را هم دوست نداشتند. کلمه تشریفات از شرف می آید به معنی احترام و بزرگی هست نه تجملات و اشرافی گری. بعدها آقایان پی بردند که تشریفات یک بخش مهمی از دیپلماسی است. تشریفات یک تخصص است که افراد علاقه مند باید راه و روش آن را یاد بگیرند و آن را به دقت به کار ببرند. زمانی که در تشریفات وزارت خارجه بودم کتابی را به جاپ رسوندیم به نام «تشریفات، دیپلماسی عملی». من به صد و بیست و پنج کشور جهان با روسای جمهور و وزرا سفر کرده ام. در این سفر ها تفاهم نامه های بسیار زیادی امضا شده که تعداد کمتری از آن ها اجرایی شده است اما اصلا صدایش به گوش کسی نمی رسد. ولی یک اشتباه ساده در تشریفات خیلی سر و صدا می کند و همه‌ی رسانه ها روی آن اشتباه نور افکن می اندازند. این به معنای اهمیت و جنبه دیدنی تشریفات است. بگذارید بحث را با مثال ها پیش ببرم. ما وقتی با آقای رییس جمهور به کشوری سفر می کردیم؛ ابتدا یک هیئت مقدماتی می فرستادیم که پیشاپیش امور را مرتب و هماهنگ کند در ریاست جمهوری در سطح مدیر کل تشریفات. به اصطلاح ما تشریفاتی ها از فرودگاه تا فرودگاه معین کند که چه کسی به استقبال رییس جمهور بیاید، تا کجا به استقبال او بیاید، استراحتگاه آقای رییس جمهور کجاست و همه‌ی مسائل تشریفاتی دیگر. مثلا من در سفر رئیس دولت ۱۱و ۱۲به فرانسه و ایتالیا برای اولین وآخرین بار خودم و فرمانده حفاظت به عنوان هیئت مقدماتی رفتیم چرا که آن سفر به دلایل مختلفی بحث انگیز بود. یکی اینکه اولین سفر اروپایی رییس دولت بود و دوم اینکه ممکن بود گروه های ضد انقلاب بخواهند دردسر درست کنند. معمولا رییس جمهور فرانسه وقتی به استقبال همتای خود می آید در پله یکی مانده به آخر می ایستد همتای خارجی خود که از ماشین پیاده شد آنوقت از پله‌ی آخر هم پایین می آید برای استقبال به سمت همتای خارجی خود می رود. من در آن سفر دو ساعت با رییس تیم تشریفات دولت فرانسه مذاکره کردم تا قانعشان کردم که رییس جمهور فرانسه تمام پله ها را برای استقبال از رییس جمهور ما پایین بیاید. بعضا در تلویزیون میدیدیم که رئیس جمهور فرانسه برای استقبال از روسای جمهور خارجی روی پله اول می ایستاد و برای بعضی ها هم پایین می آمد اما رییس جمهور فرانسه برای استقبال از رئیس دولت ۱۱ و ۱۲ بخاطر مذاکراتی که ما انجام دادیم تا یک متری درب ماشین به استقبال آمد. ممکن است کسانی که ظرافت های روابط دیپلماتیک را درک نکنند بگویند این چیز ها بی اهمیت و تجملاتی است اما اینطور نیست و تمامی این ریزه کاری ها و ظرافت ها در تشریفات یک اولویت است که نیاز به سواد و دانش دیپلماسی دارد. نوع نشستن ها نوع گفتن ها نوع برخاستن ها نوع ضیافت ها و … همه و همه باید با دقت انجام شود. در سفر های خارجیقبل از پیاده شدن رئیس جمهور از هواپیما در پایتخت کشور پذیرنده در تبلت ریزشیوه استقبال و برنامه تشریفات را به رئیس جمهورنشان میدادم که خدایی ناکرده اشتباهی رخ ندهد. به همین خاطر است که من معتقدم کسانی که می خواهند در تشریفات کار کنند باید سابقه‌ی دیپلماتیک داشته باشند. در تشریفات ما به شان و منزلت دولت و نمایندگان ملت کار داریم.
>>>بیشتر بخوانید:
چین هم به گردن دولت قبل افتاد
ادعای جعلی اصولگرایان / دلخوری سال ۱۳۹۴ رئیس‌جمهور چین از روحانی ، علت رویگردانی سال ۱۴۰۱ پکن از ایران!
در تشریفات و علاوه بر تشریفات بین‌الملل و همه امور ، همه کشورها بر مبنای اصل عمل متقابل رفتار میکنند. اگر برای مقام و مسوول ما اتفاق ناگواری بیافتد یا تیم تشریفاتی دولت خارجی آنگونه که باید از وزیر یا رییس جمهور ما استقبال نکنند ماهم اصل عمل متقابل را بر انها اجرا میکنیم و همه‌ی تیم های تشریفات در همه‌ی دولت ها بر اساس اصل عمل متقابل باید عمل کنند. به عنوان مثال خیلی ساده ما به کشور هایی سفر می کردیم که به رییس جمهور ما هدیه نمی دادند ما هم وقتی آن ها به ایران سفر می کردند از دادن هدیه خود داری می کردیم. برخی فکر می کنند هدیه دادن اهمیتی ندارد و هر چه قدر هدیه های بیشتری را به تیم خارجی بدهند بهتر است اما این رویه غیر دیپلماتیک است.
همانطور که گفتم تشریفات، دیپلماسی عملی است.اگر در ملاقات های تیم تشریفات یکی از طرفین رفتار توهین آمیزی انجام دهد و درست استقبال نکنند؛ تمام مسیر مذاکرات رو به تلخی می رود و آشفته می شود. من این مسئله را به کرات در مذاکرات و در ملاقات ها دیده ام که چطور ریزه کاری های تشریفات بر تمام ملاقات دو مقام مهم تاثیر گذاشته است. اگر استقبال تشریفاتی خوبی در فرودگاه صورت نگیرد شما چطور می خواهید با حسن نیت با همتای خود ملاقات کنید. تشریفات راه‌گشای مذاکرات سیاسی است. تمام کسانی که در تشریفات کار می کنند باید سابقه دیپلماتیک داشته باشند به همین خاطر است که تمام کسانیکه در راس امور تشریفات نهاد ریاست جمهوری و وزارت خارجه قرار می‌گیرند حتما باید سفیر باشند چون بخشی از امورات اینها ارتباط با کشور های خارجی است. بنابراین باید به اصول و رفتار دیپلماتیک آگاهی کامل داشته باشند.
شما چطور وارد کار تشریفات شدید؟
من از سال ۶۶ تا ۷۰ در اتیوپی سفیر بودم. وقتی برگشتم زمان وزارت آقای دکتر ولایتی و یکی از دوستان من هم در آن زمان رییس کل تشریفات وزارت خارجه بود. ایشان از من دعوت کرد که به تیم تشریفات بپیوندم. من رییس اداره نمایندگی های خارجی در تشریفات شدم. آن زمان ما خیلی کارها کردیم. پلاک های ماشین های دیپلمات برای اولین بار بعد از انقلاب تغییر دادیم. طرح پلیس دیپلماتیک را هم من در آن زمان دادم و عملی شد و همچنین سفرای خارجی را بعد از جنگ به صورت گروهی به استان های مختلف فرستادیم. در سال ۱۳۷۳ از من خواستند که به اداره پذیرایی ها بروم ولی من قبول نکردم. آقای دکتر ولایتی من را خواستند و به من گفتند که شما عشایر هستید و عشایر مهمان نواز هستند. پس شما در اداره پذیرایی و مراسم بمانید. من تا سال ۷۹ آنجا بودم و در واقع از سال ۷۰ تا ۷۹ وزرا با ماموریت رفتن من موافقت نمیکردند و در نتیجه من ۹ سال به ماموریت نرفتم که اصولا بایستی در این مدت دو مأموریت میرفتم. سال ۷۹ به دلیل خستگی خواستم از تشریفات بروم و دیگر کار نکنم. آقای روانچی دستیار وقت وزیر امور خارجه سراغ من آمد که دلیل اینکار چیست من هم گفتم من ۹ سال است اینجا کار می کنم و دیگر خسته شدم اواخر شهریور ماه بود و آن زمان قاعده بود که سفرا و و روسای نمایندگی ها تا پایان تابستان باید اعزام می‌شدند که پنج نمایندگی باقی مانده بود و من خودم سرکنسولگری استانبول را انتخاب کردم. سال ۸۳ به ایران برگشتم و مدیر کل تشریفات (رئیس کل تشریفات، مستقیم زیر نظر وزیر) مشغول به کار شدم و بعد هم سال ۸۷ سفیر شدم و وقتی برگشتم در پایان سال ۹۲ از ماموریت زمان وزارت خارجه جناب آقای دکتر صالحی بود که ایشون من رو به عنوان مدیر کل تشریفات منصوب کردند. چهار و پنج ماه رییس کل تشریفات وزارت خارجه بودم. اواسط تابستان بعد از انتخابات ریاست جمهوری، جناب آقای دکتر نهاوندیان رئیس دفتر وقت رئیس جمهور، برای حضور در دفترشان از من دعوت به عمل آوردند که در آنجا به من پست معاونت تشریفات پیشنهاد شد. در این ملاقات به آقای نهاوندیان عرض کردم که تا فردا صبح ساعت ده به شما جواب خواهم داد. اما ایشان ساعت ۴ بعد از ظهر همان روز حکم را زدند و اینطور شد که به تشریفات ریاست جمهوری منتقل شدیم. من ۲۴ سال است سابقه کار تشریفاتی دارم و بعید می‌دانم کسی سابقه من را به عنوان مسئول تشریفات در ایران داشته باشد.
کدام یکی از مقامات به پروتکل های تشریفاتی بیشتر اهمیت می دادند؟
روز اولی که خدمت ایشان رفتم از من پرسیدند که تشریفات چیست؟ من هم تعریف خودم را از تشریفات عرض کردم. رئیس دولت یازدهم و دوازدهم به تشریفات دیپلماتیک خیلی اهمیت می‌دادند. بعضی از شیوه های برخورد با هئیت های خارجی را ما با هماهنگی در ملاقات های رسمی عوض کردیم. مثلا استفاده از اسب در مراسم های استقبال از روسای جمهور که در این دولت دیگر استفاده نمی‌شود و نوع نشستن رئیس جمهور با وزرای خارجه روسای قبلی در ملاقات ها تفاوت پیدا کرد. روسای جمهور قبلی با وزرا و سفرا کنار هم می نشستند. اما در زمان روسای یازدهم و دوازدهم این تغییر پیدا کرد. بعد ها خیلی از من گله کردند که چرا به رییس جمهور گفتم تکی بنشیند. اما واقعیت این است که ایشان از من شیوه‌ی نشستن را پرسیدند من هم شیوه ها را برایشان توضیح دادم و ایشان هم این شیوه را انتخاب کردند. الان رییس جمهور فعلی هم مثل آقای روحانی تکی می نشیند.
بعد از انقلاب برای اولین بار چه کسی تشریفات را جدی گرفت؟
در دهه شصت تشریفات را با تجملات یکی می گرفتند و حتی از بکار بردن کلمه تشریفات ابا داشتند اما یواش یواش تشریفات به مرور زمان جدی تر گرفته شد. آقای دکتر ولایتی همیشه به من می گفتند که خوش برخورد ترین و وارد ترین فرد تشریفاتی را برای استقبال به فرودگاه بفرستم چون ایشان می فرموند دیدار اول برای هئیت خارجی تاثیرگذار ترین دیدار است. من وقتی به تشریفات ریاست جمهوری آمدم در دولت قبلی، کارکنان تشریفات با لباس راحت تردد می‌کردند مثلا لباس های اسپرت و کاپشن می‌پوشیدند و بعضا در اداره با دمپایی تردد می کردند. من همه‌ی این ها را ممنوع کردم.
الان هم به عنوان پیشکسوت حوزه‌ی تشریفات وقتی می بینم که اصول تشریفاتی درست رعایت نمی شود عمیقا ناراحت می شوم. پروتکل های تشریفاتی تصمیم گیری های شخصی نیست بلکه منزلت یک ملت مطرح است.
در سفر های نیویورک چه اقدامی برای اینکه آقای روحانی با اشخاصی که نباید، روبرو نشود؛ انجام می شد؟ آیا هیچ وقت مجبور شدید راه رییس جمهور را برای اینکه با ترامپ یا کس دیگری روبرو نشود عوض کنید؟
هرگز حتی یک بار هم ما راه رییس جمهور را تغییر ندادیم. من ۵ بار به همراه رئیس دولت ۱۱و۱۲ رفتم نیویورک. هر بار ما با زحمت بسیاری شرایط را طوری فراهم می کردیم که این روبرویی ها صورت نگیرد. من در سفر های نیویورک تا آخرین لحظه یعنی تا قبل از سخنرانی پیش رییس جمهور بودم. حتی ترامپ هم مدیر کل تشریفاتش را با خود به اتاق انتظار برای سخنرانی نمی برد چون قدغن است اما من با تلاش بسیاری زیادی همراه آقای رییس جمهور تا جایگاه مخصوص و نزدیک تریبون سخنرانی همراهی میکردم.
311311
