فاطمه زارعی: شهروندان ۱۰ شهر حاتای، قهرمان ماراش، غازی آنتپ، شانلی اورفا، عثمانیه، آدانا، دیاربکر، کیلیس، مالاتیا و آدیامان ترکیه در حالی که در روز ۶ فوریه ۲۰۲۳ میلادی مانند روزهای گذشته باید کسب و کار و روزمرگی‌شان را آغاز می‌کردند، تصورش را هم نمی‌کردند ساعت ۴:۱۷ دقیقه بامداد با زلزله‌ای خانمان برانداز مواجه شوند. زلزله‌ای که برای همیشه راه و مسیر زندگی‌شان را تغییر داد.
زلزله ۷.۸ ریشتری ترکیه و پس لرزه‌های شدید آن باز هم این سوال را به ذهن ایرانیان متبادر ساخت که در صورت وقوع چنین زلزله‌ای در کشورمان، شهروندان، ساختمان‌ها و ابنیه‌ها چقدر زیر بار این زلزله تاب می‌آورند؟
درس‌های زلزله‌های گذشته، عبرت شود
مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی در گفت و گو با سیمای وطن در پاسخ به این سوال که آیا مسوولان مرتبط با بحث زلزله تاکنون اقدام عملیاتی مفیدی در ایران انجام داده اند یا خیر، اینطور پاسخ داد: «در ایران به ویژه در سه دهه گذشته، اقدامات مختلفی در کاهش ریسک زلزله انجام شده است. درس‌های ناشی از زلزله‌های مهم گذشته باید در مقیاس‌های مختلف، ملی و بین‌المللی به کار گرفته و «یادگیری» با بهره‌گیری از درس‌های آموخته شده به‌عنوان منابع ضروری برای آمادگی در برابر زلزله در نظر گرفته شود. این موضوع به ویژه در سه دهه اخیر به فرهنگ تاب‌آوری و کاهش ریسک زلزله کمک می‌کند زیرا هدف آن، کاهش نوع برخوردِ صرفاً واکنشی از جنس برخوردهای کوتاه برای مقابله با تبعات زلزله است.»
او ادامه داد: «درس‌های آموخته شده، بخش اساسیِ کاهش ریسک است و یکی از دلایلی که هنوز سوانح، موجب خسارت‌های مهمی در کشورهایی مانند ایران و ترکیه می‌شوند، این است که درس‌های رویدادهای گذشته، آموخته نشده‌اند یا هنوز در شیوه‌های مدیریت ریسک به اجرا نرسیده‌اند.»
راه دراز ایران برای مدیریت بحران زلزله
زارع درباره فاصله ایران تا رسیدن به نقطه مطلوب برای مدیریت بحران زلزله، اظهار داشت: «زمین لرزه طبس روز شنبه ۲۵ شهریور ۱۳۵۷ ساعت ۱۹:۰۸ به وقت محلی، زمانی رخ داد که اکثر مردم محل در خانه بودند. زلزله طبس در ایران بین ۲ کویر دشت کویر (کویر بزرگ) و کویر لوت (کویر لوت) واقع شده است. زمین‌لرزه طبس، زلزله‌ای به بزرگی Mw ۷.۴ بود. زمین‌لرزه طبس ۱۰ سال پس از زلزله ۱۳۴۷ دشت بیاض و بر اثر یک گسلِ‌زمین‌لرزه‌ای که تا آن موقع به نقشه در نیامده بود، واقع در قسمت غربی کوه‌های شُتری رخ داد. حدود ۸۵ درصد از ساکنان طبس کشته شدند که بالغ بر ۱۱ هزار نفر از کل جمعیت ۱۳ هزار نفری بود. زلزله طبس و پس از آن زلزله‌های منجیل ۱۳۶۹ و زلزله بم ۱۳۸۲ نشان دادند که برای اقدام در زمینه پیشگیری، توسعه و بهبود زیرساخت، هنوز راه درازی در پیش داریم.»
او گفت: «ضعیف بودن زیرساخت‌های کشور، فرسودگی بناها، ساخت بدون ضابطه در جاهای خطرناک و با شیوه‌ای غیر ضابطه‌مند موجب شد که همچنان در زلزله‌های مهمی مانند زلزله بم ۱۳۸۲ حدود یک سوم از جمعیت ۱۰۰ هزار نفر شهر را در رخداد زمین‌لرزه از دست بدهیم.»
آمادگی ۹ درصدی ایران در مقابله با زلزله
یک بخش کلیدی این ارگان که نقش کلیدی در امدادرسانی دارد، پاسخگوی سوالات سیمای وطن در خصوص آمادگی به وقت بحران زلزله شد. نواب شمس‌پور، مدیرکل آموزش‌های همگانی جمعیت هلال‌احمر در گفت و گو با سیمای وطن ابعاد مختلف وقوع زلزله احتمالی در تهران و مخاطراتی را که این فاجعه در پی دارد، تشریح کرد و اظهار داشت: «شهرهای تبریز و مشهد و به خصوص تهران بیشتر در معرض خطر وقوع زلزله قرار دارند اما چقدر برای این اتفاق آماده هستیم؟ در دنیا شاخصی با عنوان آمادگی خانوارها وجود دارد که بر اساس آخرین مطالعه این شاخص در سال ۹۴، شاخص آمادگی خانوارهای ایرانی مقابل زلزله، بین هشت تا ۹ درصد است.»
وی درباره برخی اقدامات مفید برای کاهش بحران زلزله، خاطرنشان کرد: «تغییرات مناسبی با توجه به زلزله های رودبار و بم در ایران رخ داد اما مباحث سازه‌ای و ممنوعیت ساخت و ساز در حریم رودخانه مهمترین اصل در زلزله است. در واقع ۹۰ درصد کاهش بحران زلزله در مقاوم بودن سازه‌ها تعریف می‌شود. از سوی دیگر، با توجه به وجود بافت‌های فرسوده در کشور، نگاه جدی‌تری در مورد سازه‌ها باید صورت گیرد.»
شمس‌پور در ادامه این گفت و گو، گریزی به ساختمان‌هایی زد که بر اساس بساز و بفروش ساخته می‌شوند و به مقاوم‌سازی، نیاز جدی و اساسی دارند. وی بر این باور است که سازمان نظام مهندسی و شهرداری باید به صورت ویژه به پیوست زلزله این ساختمان‌ها ورود کنند.
آمادگی مقابل زلزله وارد کتاب‌های درسی شود
مدیرکل آموزش‌های همگانی جمعیت هلال‌احمر درباره اقدامات این اداره کل برای کاهش مخاطرات زلزله بیان کرد: «اطلاع‌رسانی و برگزاری دوره‌های آموزشی به صورت مجازی در سایت جمعیت هلال‌احمر قرار داده شده است. هلال احمر همچنین در حال آموزش به شهروندان برای آمادگی مقابل زلزله است. اما این انگیزه باید در مردم ایجاد شود که از سایت‌های آموزشی هلال احمر استفاده کنند.»
وی ادامه داد: «یکی دیگر از اقدامات جمعیت هلال احمر، ایجاد خادمان هلال در روستاها است. علاوه بر این، برخی ظرفیت‌ها را باید در کتاب‌های درسی ایجاد کنیم. در این زمینه در مدارس، طرح دادرس و طرح‌های دیگری در دستور کار داریم.:
شهرسازان و معماران دلسوزند؟
مطالعات و بررسی‌های محققان نشان می‌دهد ایران پتانسیل زلزله‌های بزرگتر از ۷.۵ ریشتر را دارد. پتانسیلی دهشتناک که بلافاصله اذهان را به سوی مقاومت ساختمان‌ها در تهران هدایت می‌کند. آمادگی و اطلاع‌رسانی به شهروندان از یک سو، دلسوزی جامعه مهندسین و سازمان نظام مهندسی همچنین جدیت شهرداری از سوی دیگر گامی بزرگ و موثر برای کاهش بحران زلزله محسوب می‌شود. در این زمینه، مهدی عباسی، رئیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر تهران درباره نظارت این شورا بر تاب‌آوری ساختمان‌ها و سازه‌های در حال ساخت مقابل زلزله، به سیمای وطن گفت: «سازمان نظام مهندسی در خصوص ساختمان‌های درحال ساخت، نقشه‌های استاندارد و مقاوم در برابر زلزله باید نظارت داشته باشد. در مورد ساختمان‌های بافت فرسوده و ناپایدار که می‌دانیم در برابر زلزله تاب‌آوری ندارند ۲ راهکار وجود دارد. نخست نوسازی بافت فرسوده است که امیدواریم با دستورالعمل‌های تشویقی، سرمایه‌گذاران و مالکان به سمت نوسازی بروند. دوم اینکه با بهسازی و مقاوم سازی در برابر زلزله می‌توان ساختمان‌های ساخته شده را مقاوم کرد.«
او ادامه داد: «سایر ساختمان‌ها که عمری از آنها گذشته است، باید توسط ابزار مناسبی که مقاومت ساختمان را اعلام می‌کند، مورد بررسی قرار بگیرند. در نتیجه در این بخش که شامل برج‌های ساختمانی و ساختمان‌های بلندمرتبه می‌شود، تاکید داریم که شهرداری با همکاری سایر دستگاه‌ها اقداماتی انجام دهد.»
بی‌توجهی شهرداری به کاهش بحران زلزله
عباسی در پاسخ به این سوال که آیا شهرداری تاکنون اقدام موثری برای کاهش بحران زلزله انجام داده است یا خیر، گفت: «این مسأله، موضوعی نبوده است که تا الان به آن پرداخته باشیم اما به تازگی مورد بحث واقع شده است. از سوی دیگر، باید مقداری امکانات در کشور فراهم شود. در این زمینه، شرکت‌های دانش بنیان تا حد زیادی بحشی از این تکنولوژی را در اختیار می گیرند. با این وجود قرار است جلسه‌ای با مشارکت دستگاه‌های ذیربط و افرادی که فعالیت موثر داشته باشند، در شورای شهر تهران برگزار شود تا بر اساس آن، قانونی وضع کنیم و بتوانیم طی فرایندهایی، بخش‌هایی از ساختمان‌های تهران را به سمت مقاومت در برابر زلزله پیش ببریم.»
رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران به حلقه گم شده در مدیریت بحران زلزله اشاره کرد و گفت: «کشور در این زمینه نیاز بیشتری به هزینه کردن، فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی دارد و همه دستگاه‌ها و جامعه دانشگاهی در تعامل با یکدیگر، نسبت به ایمن کردن سازه‌ها و ساختمان‌ها همکاری کنند.»
بیشتر بخوانید:
عکس سوزناک هوش مصنوعی از طفل ترکیه ای برای کلاهبرداری های بزرگ «دلاری»
۲۳۳۲۳۳
